Amsterdam proeftuin?

Met de massale arrestaties in Amsterdam tijdens de Eurotop is een forse inbreuk gemaakt op het recht van demonstratie en vrije meningsuiting.
Voor het zo tolerante Nederland zijn de preventieve oppak-acties tijdens de Eurotop een ommekeer in het beleid. Maar er zijn meer nieuwigheden. Naast het zichtbare politie-optreden is er op de achtergrond veel gedaan aan het verzamelen en uitwisselen van informatie over demonstranten. Niet alleen arrestanten zijn geregistreerd, ook is bij alle demonstraties uitgebreid gefilmd. Door de opvallende ME-bus met camera's op het dak, Šn door eenheden in burger op straat.
Tevens waren er collega's uit het buitenland op bezoek. Er was politie uit Duitsland en Engeland met speciale belangststelling voor actievoerders in de stad en in de verschillende gevangenissen, en zelfs bezoek van Interpol is gemeld.

De samenwerking met andere landen op het gebied van openbare orde zal de komende jaren verder toenemen. Zowel in Schengen (na het Verdrag van Amsterdam in de Europese Unie opgenomen) als in EU-verband wordt er hard gewerkt aan uitbreiding van deze samenwerking.
Momenteel circuleert onder hoge ambtenaren, vers van de onderhandelingstafel, de 'Handleiding samenwerking politiële handhaving openbare orde en veiligheid'. Doel van deze handleiding is het bevorderen van Europese politiesamenwerking 'gericht op de bestrijding van (dreigende) verstoringen van de openbare orde'. De werkgroep 'Politie en Veiligheid' van het Schengenverband noemt als praktijkvoorbeelden sportwedstrijden, rockconcerten, betogingen en wegblokkades.

Belangrijk punt van deze samenwerking wordt het uitwisselen van informatie. Het plan is om bij alle demonstraties waar verstoring van de openbare orde dreigt, van te voren door te geven hoeveel mensen er vanuit het buitenland naar toegaan, en om wie het gaat. Een aanwijzing over de aard en grootte van de dreigende openbare orde verstoring die zo'n maatregel noodzakelijk zou maken, ontbreekt. Dat kan in de praktijk betekenen dat voor elke demonstratie informatie kan worden doorgegeven.
De uitwisseling van die informtie gaat met behulp van 'checklisten'. Hoeveel demonstranten gaan er naar de demonstratie, wat is de aard en samenstelling van de groep, wat zijn de drijfveren (gewelddadig, kans op ongeregeldheden), de verzamelplaatsen en -tijdstippen, de routes en halteplaatsen, middelen van vervoer en ga zo maar door. De samenwerking beperkt zich niet tot grootschalig optreden, het kan 'ook betrekking hebben op bewegingen en activiteiten van concentraties van personen, ongeacht de omvang, die een gevaar voor de openbare orde en veiligheid kunnen betekenen'.

Daarnaast wordt er hard gewerkt de uitbreiding van de praktische samenwerking. Zo zullen bij 'internationale demonstraties' in het vervolg standaard buitenlandse liaisons uitgenodigd worden. Wat deze agenten precies mogen doen in een ander land is nogal vaag omschreven. Ze mogen 'adviseren en assisteren', maar ook inlichtingen verstrekken en opdrachten uitvoeren 'die aan hen zijn gegeven door de lidstaat waarvan ze afkomstig zijn en door de lidstaat waar zij zijn gedetacheerd'. Liaisons kunnen met deze taakomschrijving meewerken aan gerichte opsporingsakties of (opdracht tot) arrestaties doen. In de naaste toekomst zullen de liaisons zeker aanwezig zijn bij de verhoren van arrestanten.

Verder voorziet de Handleiding ook in de opzet van gezamenlijke operationele coördinatiecentra. Het is niet ondenkbeeldig dat tijdens een volgende Eurotop in Amsterdam naast de Nederlandse politie ook bijvoorbeeld Duitsers en Engelsen in de commando-structuur zijn opgenomen. Het openbare orde beleid wordt daarmee nog ondoorzichtiger. Internationale demonstraties zullen dan vanuit internationaal perspectief bestreden worden.

Nu loopt de Europese papierberg in praktijk altijd achter bij de werkelijkheid. De aanwezigheid van politie uit andere landen tijdens de Eurotop in Amsterdam duidt erop dat bovenomschreven samenwerking al realiteit is.

Naast het gebruik van artikel 140 als openbare orde maatregel (ook de trend bij voetbalsupporters) doet een nieuw fenomeen zijn intrede: de vereuropeanisering van openbare orde bestrijding. Misschien kan dat verklaren waarom de termen 'chaoten' en 'autonomen', afkomstig uit respectievelijk de Duitse en Italiaanse scene, hier ineens hun intrede deden.
Hoe reageert de Nederlandse politie als een Duitse liaison vertelt dat er 200 gewelddadige chaoten van het Zwarte Blok aankomen? Of 3000 Italiaanse autonomen die een trein gekaapt hebben? In Engeland sta je met de Criminal Justice Act (een wet die bijvoorbeeld het houden van 'raves' verbied en die 'travelers' aan banden legt) al snel te boek als notoire openbare orde-verstoorder.
Informatie over demonstranten uit verschillende landen is gekleurd door specifiek nationale voorkeuren en dito verboden, die op hun beurt sterk afhankelijk kunnen zijn van de (partij-politieke) waan van de dag.

Het blijft de vraag in hoeverre inlichtingen uit andere landen ertoe hebben bijgedragen dat demonstranten tijdens de Eurotop zijn aangehouden of teruggestuurd. Was er bijvoorbeeld een Italiaanse liaison in Amsterdam die de politie voorzag van informatie over de Italianen die zaterdag in hun trein zijn gearresteerd? En hebben de Duitse liaisons de Nederlandse autoriteiten zo bang gemaakt dat de politie besloot de groep in de Spuistraat preventief op te pakken?
Controle op deze internationale samenwerking is bijna onmogelijk. In Schengenverband is er nauwelijks democratisch toezicht, en het beleid van de Europese Unie wordt in zo mogelijk nog geheimer verband gemaakt en tot uitvoer gebracht.
Nader onderzoek door een onafhankelijke instantie zou de besluitvorming die heeft geleid tot de preventieve arrestaties tijdens de Eurotop in Amsterdam moeten onderzoeken. Wat is de rol geweest van informatie uit het buitenland voor beslissingen tot oppak-acties?