Opgeruimd staat netjes

De argumenten die het Openbaar Ministerie aanvoert om te bewijzen dat Vrankrijk een criminele organisatie is, zijn nogal mager als je de processtukken bij het kort geding moet geloven. Zat er een vooropgezet plan achter het aanpakken van Vrankrijk?

Het misbruik van wetsartikelen om demonstranten van de straat te plukken tijdens de Eurotop roept steeds meer verontwaardiging op. De Tweede Kamer hield deze week een spoeddebat over de kwestie, en zelf NRC-Handelsblad waarschuwt voor schending van fundamentele rechten van de mens. 'Het is met name niet denkbeeldig dat het louter propageren van bepaalde denkbeelden wordt bestempeld tot betrokkenheid bij een criminele organisatie' schreef redacteur Frank Kuitenbrouwer donderdag. Hoofdofficier van Justitie Vrakking gaf zelfs openlijk toe dat het niet gaat om wat mensen hebben gedaan, maar om hun uiterlijk. Over de Italianen in uitgewezen trein zei hij: 'Als je zag wat er uit die trein kwam, dan weet je wat er gebeurd zou zijn.' (Parool dinsdag).
Uit de processtukken blijkt de redenering van het Openbaar Ministerie (OM) nog simpeler. Iedereen die voet zet in het 'zogenaamde gebouw Vrankrijk' is verdacht. En dat Vrankrijk geldt als een criminele vereniging spreekt voor het OM voor zich.
Waarom? 'De betrokken personen treden naar buiten op met namen als 'chaoten' en dergelijke.' Dit is uitsluitend gebeurd in het fop-pamflet over de Chaosdagen dat door overmatige aandacht in de media en van de politie een geheel eigen leven is gaan leiden. 'In dit pand gelden eigen regels. Zo geldt kennelijk een pasjes-systeem, hetgeen reeds duidt op het georganiseerd karakter van de groep personen.' Het is niet het caf‚ dat een pasjes-systeem hanteert, maar de bewoners van het pand. Log‚s van Vrankrijk krijgen een 'Hausweiss' zodat andere bewoners weten dat het om bekenden gaat als ze weer eens vreemden op de trap tegenkomen (en niet bijvoorbeeld een verdwaalde stille).
'Bovendien vinden regelmatig oproepen tot geweldpleging plaats via de radiozender 'De Vrije Keijzer'. Sinds wanneer zit deze radio in Vrankrijk? En bij de Mariënburcht mocht het ook, is het laatste argument, krakers die verzet pleegden een criminele organisatie noemen.
Artikel 140 vereist dat de criminele organisatie tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven. Om dit aan te tonen roept het OM dat er molotov-cocktails, gaspistolen en dergelijke zijn gesignaleerd. 'Tevens is een oproep vernomen dat de groepering zich zou verzamelen teneinde de stad op stelten te zetten. In de voorafgaande dagen waren reeds in een georganiseerd verband geweldplegingen begaan en vernielingen aangericht'.
Ook meelopers zullen niet buiten schot blijven. Goed lezen: 'Ieder functioneren in de vereniging zou kunnen worden aangemerkt als het leveren van een bijdrage aan het functioneren van de vereniging.' En omdat er een dag eerder al een politieauto was bekogeld in de Spuistraat levert dit geheel een redelijk vermoeden van schuld aan artikel 140 Sr.
Dat was het wat het OM aan te voeren had. Ter onderbouwing is nog een stapeltje processen verbaal toegevoegd, voornamelijk van politiemensen die Vrankrijk de dagen ervoor en vooral zondag zelf hebben geobserveerd. Hun mening telt zwaar. 'Uit mijn ervaring van de laatste 27 jaar, eerst als ME'er en de laatste 15 jaar als verkenningseenheid, is mij gebleken dat vanuit dit pand altijd activiteiten plaatsvinden die gericht zijn op het verstoren van de openbare orde' verklaart een inspecteur van politie die werkt aan het bureau Lodewijck van Deysselstraat. Het politieregistratiesysteem (PSS 440) komt met welgeteld 3 hits op Vrankrijk. In de zomer van 1994 heeft iemand een politieauto een trap verkocht die op een melding van geluidsoverlast afkwam. Op 19 mei dit jaar zag een politieman dat op de tweede verdieping iemand een arsenaal aan wapens aan de muur heeft hangen (het gaat hier om de verzameling waterpistooltjes van een van de bewoners).
Op 12 juni was er een incident met mensen die twee verkeerspalen in het water gooide.
Politie kreeg gillende mensen op zich af en voelde zich aangevallen. (Waarschijnlijk ging het hier om de borden die een autovrije binnenstad binnen de veiligheidszone moesten garanderen. Die borden werden als trofee verzameld door bezoekers van Vrankrijk.) Over de stemming 'binnen' wordt een anonieme bron van de Regionale CID opgevoerd.
Hem laten ze op zaterdag 14 juni zeggen: 'De spanning in het kraakpand Vrankrijk stijgt ten top en de situatie is erg grimmig. Men heeft plannen beraamd tot het voeren van harde acties gericht tegen de politie. Men wil acties gaan voeren tegen de politie onder andere door het gewelddadig verstoren van de logistiek. Er zijn ongeveer 150 actievoerders in het pand aanwezig, welke personen aan deze acties deel zullen gaan nemen'.
En dat is het dan. Ter bewijsvoering achteraf staat nog het lijstje afgedrukt van de spullen die op de openbare weg werden aangetroffen waar de 364 arrestanten waren aangehouden (zie afdruk uit het Parool). Ook heeft de politie -kennelijk via een abonnement op de actie-mailinglist dif-eu- het persbericht van Vrankrijk over de arrestaties toegevoegd. Ook de brief aan Minister Sorgdrager van het Platform voor een Ander Europa zit bij de stukken. Onduidelijk is of dit moet bewijzen dat het Platform ook deel uitmaakt van de criminele vereniging, zoals Radio de Vrije Keijzer en de Eurostop-site van Contrast.org en passant worden toegevoegd aan de artikel 140 beschuldiging.

De strafbaarheid van een criminele organisatie vereist een zekere duurzaamheid en continuiteit in het samenwerkingsverband. Bij de rellen na de ontruiming van het Wolters Noordhoff Complex in Groningen werd een grote groep demonstranten gearresteerd op art. 140. Ondanks de aanzienlijke schade die door de rellen was ontstaan oordeelde het Hof in Leeuwarden uiteindelijk dat een criminele organisatie niet kon worden aangetoond. Bij de ontruiming van de Marienburght in Nijmegen lukte dat uiteindelijk wel. Op basis van afgeluisterde telefoons, geopende post en het doorzagen van arrestanten werden de huisvergaderingen en het gemeenschappelijk gebruik van de koelkast gebombardeerd tot een samenwerkingsverband met geschiedenis.
De duurzaamheid van de criminele vereniging Vrankrijk moet volgens de stukken blijken uit de verklaring van een oude ME-er en een klacht vanwege geluidsoverlast van een aantal jaren geleden. Hoe het OM gedacht had de individuele betrokkenheid van de bijna 400 arrestanten bij artikel 140 te bewijzen blijft een raadsel.

Hoofdofficier van Justitie Vrakking heeft op de televisie meermalen verklaard dat al lang voor de Eurotop was besloten om potenti‰le herrieschoppers aan te pakken via artikel 140. De vraag dringt zich op waarom het OM zich dan niet wat grondiger heeft voorbereid. Advocaat Marq Wijngaarden: 'Als je de stukken bekijkt krijgt je de indruk dat dit alles op maandag en dinsdag in elkaar is geflanst. Alle processen-verbaal hebben 16 en 17 juni als datum. Kennelijk heeft het OM zich laten verrassen door het kort geding.'
Na de arrestatie van de groep demonstranten die onderweg was naar een zwaaidemonstratie, keerde de ME terug naar de Spuistraat en grendelde de straat hermetisch af met een enorme overmacht. De straat werd schoongeveegd, en iedereen die niet weg kon komen vluchtte Vrankrijk in. Auto's werden weggesleept, ook uit de omliggende straten. Een paar uur lang bestond er een soort staat van beleg voor Vrankrijk en werd iedereen die het pand verliet grondig gefouilleerd of alsnog gearresteerd. Uit gesprekken met ME'ers ter plekke is gebleken dat men serieus van plan was om Vrankrijk binnen te vallen. De ME had uitgebreide instructies en de operatie werd pas op het allerlaatste moment afgeblazen.
De vraag is op welke grond zo'n inval gerechtvaardigd zou kunnen worden. Het pand is al jaren legaal (aangekocht door een vereniging van bewoners en gebruikers) en bovendien zouden de gevolgen niet te overzien zijn geweest.
Marq Wijngaarden: 'Als je er vanuit gaat dat dit ook een plannetje uit de koker van Vrakking was, dan zou het kunnen op grond van de Wet Wapens en Munitie. Met de aanwijzing dat er molotov-cocktails in het pand waren, zou hij een inval kunnen doen. Een huiszoeking op grond van artikel 140 kan een ovj niet op eigen houtje ondernemen, dat moet getoetst worden door een rechter-commissaris.' Het kan zijn dat de inval om die reden niet is doorgegaan.
Uit de magere bewijsvoering bij het kort geding zou je volgens de advocaat kunnen afleiden dat er geen gerechtelijk vooronderzoek (GVO) liep tegen Vrankrijk. Wijngaarden: 'Reken maar dat het OM in de rechtszaak graag met meer bewijs had willen komen. Als er informatie was geweest uit bijvoorbeeld telefoontaps, of gegevens over de lange staat van dienst van Vrankrijk als actiepand -meer dan de verklaring van een stille die al jarenlang als verkenner door de Spuistraat moet- dan hadden ze dat zeker gebruikt.' Dat wil niet zeggen dat Vrankrijk niet al tijden in de gaten gehouden wordt, zegt hij. 'Het toont vooral aan dat Vrakking er uitsluitend op uit was om artikel 140 in te zetten voor openbare orde kwesties. In de bewijsvoering is hij helemaal niet ge‹nteresseerd, het ging erom mensen van de straat te halen en dat is gelukt. Opgeruimd staat netjes. Daar is het Wetboek van Strafrecht niet voor bedoeld.' Dat de arrestanten bij hun vrijlating geen dagvaarding hebben meegekregen bevestigd die stelling.
Het creatief gebruik van de noodverordening voor het oppakken van de deelnemers aan de juich-demonstratie een dag later is van hetzelfde laken een pak. Het zingende en juichende clubje mocht onder toeziend oog van de ME een uurlang langs de binnenste afzettingen rond de hotels van de Euroleiders in het centrum lopen. Meer dan een taart aanbieden voor Chirac gebeurde er niet. Toen de demonstratie ten einde liep en mensen zich opmaakten om naar huis te gaan, bleken ze ingesloten aan de Amstel. Op een plek die buiten wat voor veiligheidszone dan ook lag. Een sommatie is niet gehoord, verzoeken zich te verspreiden evenmin.
De aanklacht luidde hier 'samenscholingsverbod', op basis van een artikel uit de noodverordening. Dat er geen enkele dreiging uitging van dit groepje, in de kranten al vergeleken met krenten uitdelende provo's en lieve flower-powers, deed kennelijk niet ter zake. Overleg met de ME was niet mogelijk, niemand was aanspreekbaar. Na uren geboeid in stadsbussen en een nacht in de Bijlmerbajes werden de arrestanten heengezonden met een schikkingsvoorstel van 125,- vanwege de begane overtreding.
Marq Wijngaarden: 'Ook hier werd een wetsartikel volstrekt willekeurig ingezet. De dag ervoor en de dag erna konden vergelijkbare demonstraties wel doorgang vinden, óók in -en in de nabijheid van de buitenste ring van veiligheidszones. Het zomaar oppakken van demonstranten is volstrekt in strijd met alle uitspraken van burgemeester Patijn dat alle demonstraties toegestaan waren, behalve in de binnenste veiligheidszones.'
Misschien moet er toch een aanklacht ingediend worden tegen hoofdofficier van justitie Vrakking, vanwege wederrechtelijke vrijheidsberoving.