Gesprek Commissie voor de politieklachten en directie PI Over-Amstel Maandag 29 september 1997

Aanwezigen: PI Over-Amstel: plaatsvervangend algemeen directeur; algemeen directeur, aanwezig tot 14.15 uur; Commissie: mevrouw P.M. Vollebregt en de heer D. Samkalden (Commissie); mevrouw M.A. Hanrath en de heer J.M. Mul (Secretariaat)

Introductie

De heer Samkalden geeft een korte toelichting op de procedure van onderzoek door de Commissie. De betrokkenheid van de politie bij de opvang van de arrestanten in PI Over-Amstel is de aanleiding tot dit gesprek.

Voorbereiding Eurotop

De algemeen directeur wijst op de bestaande regeling met de politie Amsterdam-Amstelland waarbij de PI Over-Amstel 80 plaatsen beschikbaar houdt om arrestanten op te vangen in geval van calamiteiten als brand. De noodopvang is identiek aan het calamiteitenplan van de PI Over-Amstel dat uitgaat van een kort verblijf van de arrestanten. Bij het eigen calamiteitenplan is de maximale opvang 120 personen.

Op dinsdag 10 juni werd de algemeen directeur gebeld door de politie Amsterdam. Hij kreeg de informatie dat groepen naar Amsterdam zouden komen om stennis te komen trappen en werd gevraagd om ongeveer 80 plaatsen om arrestanten in onder te brengen. De algemeen directeur was van mening dat dit er wel eens meer konden worden gezien de ervaringen in het verleden, het feit dat de Eurotop in het hartje van Amsterdam werd gehouden en de politie dacht dat veel buitenlanders naar Amsterdam zouden komen. Het advies van de algemeen directeur was dan ook de opvang te laten regelen door de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) in Den Haag. Hierop kreeg de PI Over-Amstel van de leiding van DJI alsnog de opdracht tot het reserveren van 80 plaatsen. Enkele dagen voor de Eurotop is een draaiboekje gemaakt voor de opvang van 80 arrestanten, er is nooit over de opvang van meer arrestanten gesproken. Op vrijdag beschikte de PI Over-Amstel over extra stretchers en lunchpakketten. De plaatsvervangend algemeen directeur sluit niet uit dat een week voor de Eurotop telefonisch overleg is gepleegd tussen de politie en het hoofd Beveiliging van de PI Over-Amstel.

Vrijdag 13 juni sprak de heer [...] tijdens een bezoek aan PI Over-Amstel zijn bezorgdheid uit over de situatie rond de Eurotop. Bij de politie bestonden verschillende scenario's, er werd gesproken over 'anarchistische' groeperingen.

Italianen, zaterdag 14 juni 1997

Op zaterdag 14 juni werd de plaatsvervangend algemeen directeur rond 17.00 uur telefonisch medegedeeld dat de PI Over-Amstel er rekening mee moest houden dat arrestanten zouden komen. Hierop heeft zij de piketfunctionarissen opgeroepen. Pas toen de eerste bussen Italianen rond 19.20 uur de PI Over-Amstel binnenkwamen bleek dat het om 150 arrestanten ging. De arrestanten in een kapotte bus werden overgeplaatst naar een nieuwe bus. De bussen gingen één voor één door de remise. Eén bus van de ME ging mee naar binnen 'ter beveiliging'. De arrestanten werden vervolgens één voor één uit de bus gehaald, en naar de binnenplaats geleid. De boeien van de arrestanten werden hierbij losgeknipt. In totaal is men hier zeker een uur mee bezig geweest. De arrestanten zijn niet gevisiteerd. De medewerkers van PI Over-Amstel waren verbaasd over de samenstelling van de groep: mannen, vrouwen, zwangere vrouwen, honden. De arrestanten waren rustig en leken doodmoe. Voor de honden werd de dierenambulance gebeld. De dierenambulance arriveerde nadat de arrestanten vertrokken waren.

Het werd de plaatsvervangend algemeen directeur snel duidelijk dat de Italianen 's avonds met de trein zouden teruggaan. Vanwege het tijdstip van binnenkomen en het korte verblijf werd de arrestanten geen eten aangeboden. In de PI Over-Amstel verbleven de Italianen op de luchtplaats. Op de luchtplaats was één toilet aanwezig, dit was voldoende voor de korte duur van verblijf Rond 21.03 uur verlieten de Italianen de PI Over-Amstel. Hierbij werden de arrestanten wederom geboeid met tie-rips van de PI Over-Amstel. De PI Over-Amstel stuitte hier op een tekort aan tie-rips. In het Gevangeniswezen wordt weinig gewerkt met metalen boeien. Werken met tie-rips is eenvoudiger.

De PI Over-Amstel had eigen personeel ingeschakeld en werd voor de bewaking en beveiliging ondersteund door leden van de Landelijke Bijzondere Bijstandseenheden van het Gevangeniswezen en politieambtenaren.

Arrestanten Vrankrijk, zondag 15 juni 1997

Op zondag 15 juni kwam de vooraankondiging door de politie rond 22.00 uur. Hierbij werd niet gezegd om hoeveel arrestanten het zou gaan. Om 23.34 uur kwamen de eerste bussen aangereden. Het voorterrein van PI Over-Amstel stond vol met 4 grote bussen, 2 kleine politiebussen en ME. Om hoeveel mannen en vrouwen het ging was onbekend. Er zouden nog enkele bussen arriveren. De bussen verbleven langere tijd (een half uur) in de remise. De remise is klein en tochtig. Het is niet vreemd dat arrestanten een benauwd idee kregen. De motoren zijn zeker binnen drie minuten uitgezet. Soms hebben motoren aangestaan voor verlichting. Rond 05.00 uur waren de laatste arrestanten binnen. Enkele arrestanten waren toen al in vrijheid gesteld, zij zijn weggevoerd met een GVB-bus.

De PI Over-Amstel beschikte niet over voldoende personeel om zo veel mensen tegelijkertijd te verwerken. Zij kreeg bijstand van ongeveer 24 leden van de Landelijke Bijzondere Bijstandseenheden. De selectie van arrestanten vond plaats op het binnenterrein, hier werden de mannen van de vrouwen gescheiden. PI Over-Amstel had enkele voorzieningen getroffen en kon mensen onderbrengen in lege cellen (bed met spiralen, stromend water en toilet), sportzalen, binnenplaatsen en de bezoekruimten (toilet en stromend water). De bezoekruimte was tot en met maandag beschikbaar aangezien de PI Over-Amstel op maandag geen bezoek ontvangt. De schatting van het aantal arrestanten lag rond de 300. De plaatsvervangend algemeen directeur belde met collega's voor andere cellen en gaf de catering opdracht tot het verzorgen van een broodmaaltijd. Besloten werd de arrestanten niet te verdelen over lege cellen in het gehele land. De arrestanten in de bussen kregen allen een beker water, dit gold niet voor de eerste drie bussen.

De PI Over-Amstel was verantwoordelijk voor de verzorging, roulering en scheiding van arrestanten. De vrouwen werden ondergebracht in de leegstaande cellen, de bezoekzalen en één sportzaal. De mannen werden ondergebracht op de luchtplaatsen en in een andere sportzaal (roulatie). De minderjarigen werden van de groep gescheiden en ondergebracht in politiecellen in de stad. De politie droeg zorg voor de registratie en voorgeleiding van de arrestanten. Het was een probleem dat het gros anoniem wenste te blijven. Van de arrestanten werden foto's gemaakt. Men had geen toestemming tot gebruik van polsbandjes of stempels. De foto's werden bij het dossier gevoegd en genummerd. Bij vertrek van de arrestanten moesten mensen bij de foto's gezocht worden. Doordat de arrestanten onder meer truien ruilden werd identificatie via de foto's bemoeilijkt. Dit nam veel tijd in beslag. De medewerkers van PI Over-Amstel assisteerden de recherche bij het zoeken van de juiste mensen bij de juiste foto's. Binnen het Gevangeniswezen is men wel gewend aan mensen die niet meewerken, dit echter was extreem. De plaatsvervangend algemeen directeur is van mening dat met de mogelijkheden die er waren, zorgvuldig is gehandeld.

Voor het vervoer moest iedere arrestant zijn eigen dossier en spullen worden meegegeven. Bij de fouillering trof men messen en vuur aan. De plaatsvervangend algemeen directeur heeft geen weet van enige veiligheidsfouillering in de bussen. Aangezien men zondagavond al messen te pakken kreeg werd besloten tot visitatie van de arrestanten.

Visitatie van arrestanten

De visitatie werd uitgevoerd door medewerkers van de PI Over-Amstel, leden van de Landelijke Bijzondere Bijstandseenheden (LBB) en ambtenaren van politie. Er is niet gesproken over een duidelijke verdeling van bevoegdheden. De Plaatsvervangend algemeen directeur had ook geen signalen gekregen over de toepassing van de bevoegdheid tot visitatie.

Indien achteraf blijkt dat de visitatie onder haar bevoegdheid valt, zal de plaatsvervangend algemeen directeur zich hier niet aan onttrekken. Bij de visitatie zijn de huisregels van de PI toegepast. Het huishoudelijk reglement berust op de Beginselen Wet Gevangeniswezen en de Gevangenismaatregel.

Aan de arrestanten werd eerst gevraagd naar het geslacht, dit is 'soms echt niet te zien', aldus de plaatsvervangend algemeen directeur. Binnen de PI Over-Amstel is het een 'ijzeren regel' dat vrouwen door vrouwen worden gevisiteerd. Het visiteren behelst uitkleden, armen omhoog, bukken, onder de tong kijken en kledingfouillering. Er is geen fysieke aanraking. Het is niet waarschijnlijk dat arrestanten in het lichaam zijn gekeken. Dit mag alleen gebeuren door een arts bij indicatie. De PI Over-Amstel heeft goed getraind personeel dat altijd visiteert bij binnenkomst van gedetineerden en bezoek. De plaatsvervangend algemeen directeur is zelf drie maal aanwezig geweest bij de visitatie aangezien zij als enige vrouwelijke leidinggevende aanwezig was. Aangezien de PI Over-Amstel niet beschikte over voldoende vrouwelijke personeelsleden, werd bijstand verleend door vrouwelijke politieambtenaren.

Het visiteren gebeurde in een aparte ruimte, achter gesloten deuren waar zich alleen vrouwen bevonden. De vrouwen stonden in douchehokjes, afgeschermd met schotten. Het vrouwelijk personeel staat buiten de hokjes op korte afstand van elkaar.

Houding van arrestanten Vrankrijk

De plaatsvervangend algemeen directeur geeft aan dat het leek of enkele demonstranten uit eigen ervaring kennis hadden van de justitiële spelregels. Zij reageerden bewust niet op verzoeken van het personeel (bijvoorbeeld tot stoppen van gezang in gangen) en riepen op tot vergaderingen voor werd ingegaan op verzoeken van het personeel. De arrestanten kozen iedere keer andere woordvoerders en weigerden medewerking. Op een gegeven moment ontkleedden enkele vrouwen in een sportzaal het bovenlijf voor de toezichthouders (die hierop de ruiten afplakten) en maakten zij opmerkingen naar het personeel. De vrouwen waren lastiger dan de mannen. De plaatsvervangend algemeen directeur heeft geen meldingen van seksuele intimidatie binnengekregen. Dit is volgens de plaatsvervangend algemeen directeur ook niet voorgekomen.

Overleg met Den Haag, maandag 16 juni 1997

Het Ministerie van Justitie gaf in de ochtend een beschikking uit die de opname van arrestanten mogelijk maakte. De beschikking bevatte de titel voor insluiting van de arrestanten. Aangezien de PI Over-Amstel tevens een Huis van Bewaring is, mag zij arrestanten opnemen.

Op maandagochtend 16 juni stelde de plaatsvervangend algemeen directeur in Den Haag de eis dat de vrouwen zouden vertrekken uit PI Over-Amstel gezien de beperkte voorzieningen aldaar. Tevens moest het aantal arrestanten dalen tot een beheersbaar aantal. Daarnaast wilde men in PI Over-Amstel voor de reguliere gedetineerden op maandag een dagprogramma draaien. Binnen één uur was dit geregeld. In de nieuwe gevangenis in Zutphen was ruimte voor opvang van 130 arrestanten. Ook Heerhugowaard had plaats voor zeker 120 arrestanten. Met de Landelijke Bijzondere Bijstandseenheden werden afspraken gemaakt over het vervoer van de arrestanten.

PI Over-Amstel maandag 16 juni 1997

De plaatsvervangend algemeen directeur vroeg in de nacht van zondag op maandag om 36 matrassen voor de bezoekzalen en de cellen. De andere ruimten hadden zeil op de vloer. De vloer is dan ook redelijk zacht en warm. De directie controleert altijd de temperatuur van de vloeren. Voor de nachten van zondag op maandag en maandag op dinsdag waren dekens aanwezig.

De gehele maandag is men in PI Over-Amstel bezig geweest met scheiding, fouillering en voorgeleiding van arrestanten. Aanwezig waren twee hoofden van de Recherche, één verantwoordelijke Officier van Justitie en, voor zo ver zich leden van de Mobiele Eenheid binnen de PI Over-Amstel bevonden, een ME-commandant. Er waren minstens 15 mensen van de recherche en 5 hulpofficieren van Justitie aanwezig. Maandagavond waren alle vrouwen na voorgeleiding vervoerd naar Heerhugowaard, Zutphen en politiebureaus.

De medische dienst was de gehele maandag aanwezig. Zij verstrekten zo nodig medicijnen. Driekwart van de vrouwen leek acuut ongesteld, er was nog maandverband aanwezig van de vroegere vrouwen-toren. Ook was ruim voldoende lenzenvloeistof aanwezig. De PI Over-Amstel had geen alcohol in huis, zodat de ME ter plaatse geen alcohol kan hebben genuttigd.

Telefoneren en bezoek

De arrestanten mochten niet telefoneren met familie of advocaten. De politie had besloten dat de arrestanten geen recht hadden te telefoneren zolang de procedure van de inverzekeringstelling nog liep. Ook had PI Over-Amstel onvoldoende faciliteiten om alle arrestanten te laten telefoneren. Op maandagavond was deze mogelijkheid er wel. Veel ongeruste ouders belden de PI Over-Amstel. Wat betreft de plaatsvervangend algemeen directeur zouden de arrestanten hebben mogen bellen als dat had gekund.

De enige formele fout die de PI Over-Amstel heeft gemaakt, is dat zij de toegang van de Deense consul tot de PI weigerde. Een consul moet altijd toegang tot een PI kunnen hebben. Bezoek van advocaten werd niet toegestaan, doch deze hebben zich ook niet gemeld aan de poorten van de PI Over-Amstel.

Catering

De arrestanten is drie maal daags op de gebruikelijke tijden een maaltijd aangeboden, waaronder één warme maaltijd. De plaatsvervangend algemeen directeur acht het de eigen verantwoordelijkheid van de arrestanten indien zij niet te eten hebben gehad. De arrestanten konden, gelijk de reguliere gedetineerden, kiezen voor een vegetarische maaltijd. De veganistische keuken staat niet op het menu. De warme maaltijd was een nasimaaltijd zodat deze voldeed aan de verplichte keuze-componenten zoals dat geldt binnen het gevangeniswezen.

Vertrek arrestanten Vrankrijk

Maandagnacht rond 03.00 uur vertrokken de laatste arrestanten. Een half uur later stond de volgende groep arrestanten al weer klaar. De plaatsvervangend algemeen directeur vernam van een rechercheur die uit Badhoevedorp kwam, dat de arrestanten nog in de bus zaten en niet in de sportzaal waren ondergebracht zoals van tevoren was afgesproken.

Arrestanten van de jubeldemonstratie, maandagnacht 16 juni 1997

Toen de arrestanten in PI Over-Amstel aankwamen zaten zij reeds uren in de bussen. In eerste instantie was de PI Over-Amstel er vanuit gegaan dat alle arrestanten reeds in Badhoevedorp waren geregistreerd. Dit bleek niet het geval te zijn. Het ging hier om 140 mensen, 23 werden onmiddellijk in vrijheid gesteld. De arrestanten leken-'goed gaar'.

De PI Over-Amstel ging over op een andere aanpak. Na een veiligheidsfouillering werden arrestanten naar binnengebracht. Aan de arrestanten werd water gegeven. Op de binnenplaats en in de sporthal waren in de loop van de maandag meerdere toiletten geplaatst, evenals op het voorterrein van de PI Over-Amstel.

Invrijheidstelling arrestanten, dinsdag 17 juni 1997

Een eerste groep arrestanten van de jubeldemonstratie was onmiddellijk in vrijheid gesteld. Een tweede groep kwam vrij rond 12.00 uur in de middag. Bij de groep van de anonieme arrestanten was dit lastiger. Zij zijn voor 21.00 uur in vrijheid gesteld. Rond 20.15 uur is men hiermee begonnen. De procedure stagneerde al bij de eerste arrestant. Een busje zou de arrestanten naar het metrostation rijden, dit aan- en uitrijden kostte veel tijd.

Evaluatie

De plaatsvervangend algemeen directeur acht het geheel gelet op de omstandigheden en mogelijkheden goed verlopen. De voorziening was aanwezig, er werd goed samengewerkt met politie, Openbaar Ministerie en het Gevangeniswezen. Er is gewerkt met veel creativiteit en inspanning. Klachten over seksuele intimidatie en onheuse bejegening bestrijdt zij.

De plaatsvervangend algemeen directeur benadrukt dat één en ander niet goed is voor het Gevangeniswezen. Het heeft grote invloed op de dagprogramma's van gedetineerden en de bezoekmogelijkheden. Met de politie was afgesproken dat de arrestanten maximaal drie dagen zouden blijven. Naar aanleiding van de opmerking dat daarover niets in het Draaiboek staat, geeft de plaatsvervangend algemeen directeur aan dat dit wellicht een mondelinge afspraak is geweest.

Uit een evaluatie met de politie kwam naar voren dat identificatie van grote groepen anonieme arrestanten een probleem vormt. In het gehele proces zijn enkele schoonheidsfouten geslopen. Voor het doorknippen van de tie-rips waren bijvoorbeeld te weinig scharen aanwezig. De foeragering was in overeenstemming met de penitentiaire eisen.

Zondagnacht is één persoon afgevoerd met de GG&GD vanwege een hoofdverwonding. Een andere arrestant met astmatische klachten is in een kleine bus naar Zutphen vervoerd. Ook is op zondag een minderjarige die aangaf volwassen te zijn, overgebracht naar een politiecel.

Goedkeuring: 7 oktober 1997