Verslag van het gesprek van de Commissie voor de politieklachten met de algemeen commandant (overdag) Vrijdag 24 oktober 1997

Aanwezig: algemeen commandant (overdag); de heer T.M. Schalken, de heer D. Samkalden en mevrouw P.M. Vollebregt (Commissie); mevrouw D. Boulonois en mevrouw M.A. Hanrath (Secretariaat)

Inleiding

De Commissie doet onderzoek naar de klachten over politieoptreden tijdens de Eurotop. In dat kader heeft de Commissie eerder een gesprek gehad met onder andere de korpsleiding waar de algemeen commandant (overdag) bij aanwezig was. Sindsdien heeft de Commissie bijna alle pelotonscommandanten en commandanten openbare orde gehoord. Ook uit de politieorganisatie hoorde de Commissie enkele kritische geluiden over de loop van zaken tijdens de Eurotop. De algemeen commandant (overdag) was tijdens de Eurotop overdag de algemeen commandant.

Trein met Italianen, zaterdag 4 juni 1997

De algemeen commandant (overdag) geeft aan dat de politie een verzoek tot assistentie kreeg van de Spoorwegpolitie. De treinen met Italianen waren vanuit Arnhem vertrokken. Aan de treinen zouden vernielingen zijn aangericht en de conducteur zou zijn gevlucht. Het verzoek van de Spoorwegpolitie is teruggekoppeld met het beleidscentrum, ook is contact opgenomen met de politie in Utrecht. In Utrecht waren onvoldoende mensen om assistentie te verlenen. Bovendien waren de treinen Utrecht al voorbij. De algemeen commandant (overdag) kreeg toen de opdracht van het beleidscentrum te kijken of opgetreden kon worden in het kader van 141, zo niet, dan in het kader van het noodbevel. Voordat de treinen arriveerden kreeg de algemeen commandant (overdag) van de Spoorwegpolitie te horen dat het slechts om één trein ging. De algemeen commandant (overdag) keek naar de mogelijkheden de treinen niet op het Centraal Station te laten aankomen gezien de demonstratie in de stad. Een eerste optie was station Arena. Hier begon echter de voorfase van de wedstrijd van de Amsterdam Admirals en vermenging van de groepen leek hem niet wenselijk. Ook het station Sloterdijk-alternatief bleek niet mogelijk.

Toen de trein eenmaal aankwam op het Centraal Station kreeg de algemeen commandant (overdag) van de commandant openbare orde door dat er vernielingen aan de treinen waren aangericht en dat het ging om ongeveer 500 personen. De algemeen commandant (overdag) vroeg vervolgens of de commandant openbare orde een scheiding kon maken in de personen die de vernielingen hadden aangericht en zij die hier niet aan hadden meegedaan. Een scheiding zou volgens de algemeen commandant (overdag) gemaakt hebben kunnen worden op basis van leeftijd, kleding of aanwezigheid van wapens. De commandant openbare orde gaf aan die scheiding niet te kunnen maken. De algemeen commandant (overdag) was van mening dat toch een scheiding gemaakt diende te worden aangezien het aanhouden van 500 mensen te veel eenheden van de straat zou vergen. Tijdens de Werklozenmars in de stad werden veel vernielingen aangericht, hier waren de eenheden dus ook nodig. De algemeen commandant (overdag) vroeg of een scheiding naar treinstel gemaakt kon worden. De commandant openbare orde gaf echter aan dat dit niet mogelijk was aangezien hij niet met zijn eenheden de trein in kon. De operationeel commandant vroeg daarop de verkenningseenheden de trein te laten bekijken. De verkenningseenheden stelden vast dat het ging om het laatste treinstel, waarop de commandant openbare orde doorgaf dat het om ongeveer 150 Italianen ging. Deze informatie is door de algemeen commandant (overdag) aan het beleidscentrum doorgegeven. Ook gaf hij aan geen mogelijkheid te zien voor toepassing van artikel 141 omdat dit niet geïndividualiseerd kon worden, en deed hij bet voorstel tot toepassing van het noodbevel.

Toepassing noodbevel

De algemeen commandant (overdag) geeft aan dat het besluit tot toepassen van het noodbevel genomen is door het beleidscentrum toen bleek dat toepassing van artikel 141 niet mogelijk was. Dit noodbevel lag niet klaar maar kon snel worden gegeven. De algemeen commandant (overdag) benadrukt dat de toepassing van het noodbevel in samenhang staat met wat er op dat moment in Amsterdam aan de hand was. De intentie was de mensen die vernielingen hadden aangericht niet in de stad toe te laten. Het beleidscentrum was het hiermee eens. Het bevel is mondeling verstrekt door de vertegenwoordiger van de korpsleiding of vertegenwoordiger van de burgemeester. De algemeen commandant (overdag) sprak ook met de hoofdofficier van Justitie in het beleidscentrum, echter niet in het kader van de trein met Italianen. Aan het eigenlijk noodbevel zit een mandaatbesluit gekoppeld dat aangeeft welke mensen bevoegd zijn tot het nemen van het besluit. Dit is een gebruikelijke procedure, ook bij het fenomeen voetbalwedstrijden.

De algemeen commandant (overdag) benadrukt dat tot toepassing van het noodbevel is besloten op grond van informatie die door de politie is geverifieerd. Er is niet slechts gehandeld naar aanleiding van indicaties van de Spoorwegpolitie. Naar aanleiding van de informatie van zijn eigen mensen oordeelde de algemeen commandant (overdag) dat het hier ging om ernstige vernielingen. Naar zijn mening vielen de vernielingen ook niet mee, in vergelijking met vernielingen in supporterstreinen. De algemeen commandant (overdag): 'we kregen te horen dat aan de treinen vernielingen waren aangericht. Ik volgde de opvatting: 'dit kan niet'. De algemeen commandant (overdag) kan niet aan de hand van de foto's inschatten hoeveel mensen verantwoordelijk zijn geweest voor het aanrichten van de vernielingen. 'De foto's roepen niet het beeld op dat het een individuele actie was, het zullen ook niet alle 150 Italianen zijn geweest.'

De algemeen commandant (overdag) legt uit dat het noodbevel de mogelijkheid geeft mensen uit de stad te weren. De Nationale ombudsman heeft hierbij aangegeven dat het terugsturen 'in beweging' moet zijn, en dat de identiteit van betrokkenen moet worden vastgesteld.

Communicatie met de directeur van de Spoorwegpolitie

De algemeen commandant (overdag) had een telefoongesprek met de directeur van de Spoorwegpolitie waarin de laatste enige kritiek uitte op de gang van zaken. In de eerste plaats vond de directeur het besluit tot aanhouding van de groep Italianen willekeurig. De algemeen commandant (overdag) heeft hem toen duidelijk gemaakt dat gepoogd werd een schifting te maken naar mensen op lokatie. In de tweede plaats maakte de directeur zich zorgen over de aantrekkende werking naar het Centraal Station. De algemeen commandant (overdag) gaf aan hier ook over nagedacht te hebben en een poging te hebben gedaan de trein van het Centraal Station te laten vertrekken. Dit was niet mogelijk omdat aan de noodrem werd getrokken. Door radio de Vrije Keizer en de organisatie van de Werklozenmars was al een oproep gedaan naar de demonstranten richting het Centraal Station te lopen. De algemeen commandant (overdag) heeft geen bericht van de Spoorwegpolitie ontvangen dat 'het allemaal wel mee zou vallen'.

Het voorstel van de directeur van de Spoorwegpolitie was de 150 vastgehouden Italianen de stad in te laten gaan. De algemeen commandant (overdag) wilde het risico van verdere vernielingen door deze groep in de stad echter niet op zich nemen. Hierbij is overwogen dat de overige Italianen bij het station zouden blijven staan en dit verstoring van de openbare orde met zich mee zou brengen. Deze overweging heeft echter niet geleid tot een andere beslissing.

De algemeen commandant (overdag) vindt het direct contact met de directeur van de Spoorwegpolitie niet vreemd. 'De directeur is een oud collega en zeer betrokken bij de gang van zaken. De irritatie ontstond omdat we het aan het einde van het gesprek niet eens waren.'

Communicatie met ter plaatse aanwezige commandanten

De algemeen commandant (overdag) heeft van de commandant openbare orde niet gehoord dat deze contact had met de directeur van de Spoorwegpolitie. Ook heeft de commandant openbare orde tegenover de algemeen commandant (overdag) geen twijfel geuit over het geplande optreden.

De algemeen commandant (overdag) geeft aan dat de communicatielijn als volgt loopt: algemeen commandant - operationeel commandant - commandant openbare orde. De algemeen commandant heeft daarom geen direct contact met de pelotonscommandanten ter plaatse. De algemeen commandant (overdag) heeft niet van de commandant openbare orde door gekregen dat de pelotonscommandant kritiek zou hebben op de door de algemeen commandant genomen beslissingen. De algemeen commandant (overdag) geeft aan dat iedere medewerker zelf mag bepalen of hij het al dan niet eens is met een beslissing. Een pelotonscommandant ter plaatse zal echter de situatie beoordelen zoals hij het beleeft op die plaats.

Samenhang met de situatie bij de Werklozenmars

Tijdens de Werklozenmars heeft een groep demonstranten op verschillende plaatsen vernielingen aangebracht. De algemeen commandant (overdag) noemt het Koningsplein, de Vijzelstraat, het Leidse Plein, het hoofdbureau van politie en het Weteringcircuit. Bij de beslissing het noodbevel toe te passen speelde bij de algemeen commandant (overdag) niet het idee dat paal en perk gesteld moest worden. Dit idee speelde wel op een ander moment bij de Nieuwezijds Voorburgwal. De commandant ter plaatse gaf aan dat de groep van een paar honderd man was in te sluiten. Met de vertegenwoordiger van de burgemeester is toen overwogen deze groep op te pakken. Toen de commandant ter plaatse aangaf dat in de groep veel Italianen zaten die geen deel hadden kunnen nemen aan het plegen van vernielingen in de stad, is besloten van een insluiting af te zien.

Zondag 15 juni 1997

De algemeen commandant (overdag) geeft aan dat de politie uitging van een gefaseerd optreden. Vooral werd, met wisselend succes, contact gezocht met de organisatie van de groepen. De algemeen commandant (overdag) benadrukt dat bij het aanhouden van groepen je er zeker van moet zijn dat je de hele groep hebt. Is dit niet het geval, dan ontstaat er een tegenreactie in de rest van de groep. De 'middengroep' kan omslaan tot het voeren van hardere actie. 'Er zit een groep tussen van 1000 tot 5000 man met wisselende belangstelling. Er zijn beelden te zien dat mensen zich verschrikkelijk opwinden over politieoptreden.'

De algemeen commandant (overdag) is niet aanwezig geweest bij de discussie over het toepassen van artikel 140. Voor hem betekende dit geen beleidswijziging gezien de incidenten op zaterdagmiddag. 'Er is een instrument toegevoegd, maar het beleid is niet gewijzigd. De doelstelling was een ongestoorde Eurotop.' De opdracht van het beleidscentrum was een ieder uit Vrankrijk aan te houden. De algemeen commandant (overdag) heeft vervolgens gekeken naar de wijze waarop de aanhoudingen op grond van artikel 140 konden worden uitgevoerd. Hij besloot de aanhoudingen te laten verrichten door het arrestatieteam dat overigens niet in die hoedanigheid zou optreden. Dus zonder zakken over het hoofd, et cetera. Het arrestatieteam werd door de eigen commandant aangestuurd. Meerdere mensen zijn aangehouden.

De algemeen commandant (Overdag) weet niet of er mensen uit Vrankrijk zijn gekomen die niet zijn aangehouden. Hij geeft aan dat het mogelijk is geweest dat de observatiepost berichten doorgaf maar dat onvoldoende leden van het arrestatieteam aanwezig waren om de aanhoudingen te verrichten. Aan de algemeen commandant voor de nacht heeft de algemeen commandant (overdag) doorgegeven dat besloten was dat een ieder uit Vrankrijk aangehouden diende te worden.

ME en aanhoudingseenheden van buiten de regio Amsterdam-Amstelland

De algemeen commandant (overdag) legt uit dat een aanhoudingseenheid zelfstandig kan opereren. Het kan zijn dat de aanhoudingseenheid een actie heeft waarbij zij gedekt wordt door een ME-peloton. Bijstand door con aanhoudingseenheid moet apart worden aangevraagd. Deze mensen worden op verschillende wijzen en methoden gebrieft, bijvoorbeeld in de bus richting Amsterdam aan de hand van videobeelden. De commandanten hebben voorafgaande aan de Top overleg gevoerd. Het oproepen van bijstand een dag tevoren is daarom voldoende.

Inzet liaisons

De algemeen commandant (overdag) kan zich voorstellen dat de aanwezigheid van één liaison per peloton lastig is geweest bij eventueel groepsoptreden. Hij geeft aan dat het creëren van een ideale situatie moet worden geplaatst tegenover de kostenfactor.

Gebruik van artikel 140

Op de vraag van de Voorzitter of de algemeen commandant (overdag) tijdens de Eurotop beschikte over voldoende juridische instrumenten, antwoordt hij: 'ik had een instrument nodig om als er groepen moesten worden aangehouden, te voorkomen dat ik deze na twee uur weer zou tegenkomen'. Hij verwijst naar de tijdens de Jubeldemonstratie aangehouden demonstranten die na vrijlating direct doorgingen naar de volgende demonstratie. De algemeen commandant (overdag) achtte artikel 140 dan ook een 'welkom instrument'.

Opvang van arrestanten

De algemeen commandant (overdag) is van mening dat op basis van hetgeen de politie wist, voldoende rekening is gehouden met de beschikbare capaciteit. Voor de Eurotop is niet overwogen een dergelijk groot aantal mensen op basis van het Strafrecht aan te houden. Bij een volgend evenement kan hier rekening mee gehouden worden.

Terugblik op de Eurotop

De algemeen commandant (overdag) acht de Eurotop vanuit commando-optiek goed verlopen. Natuurlijk hadden dingen beter gekund. Nooit eerder hebben zo veel demonstraties tegelijkertijd plaatsgevonden, en van zo'n omvang.

Goedgekeurd: 30 oktober 1997