Verslag van bet gesprek van de Commissie voor de politieklachten met de pelotonscommandant van de Bravo 10 Maandag 22 september 1997

Aanwezig: de pelotonscommandant van de Bravo 10; de heer T.M. Schalken, de heer D. Samkalden, mevrouw P.M. Vollebregt (Commissie); de heer J. Mul, de heer M. Duker (Secretariaat)

Voorbereiding

De pelotonscommandant van de Bravo 10 was al lang tevoren gevraagd om als ME-commandant beschikbaar te zijn tijdens de Eurotop. Hij doceert aan het politieopleidingsinstituut in Sloten en zou in de week van de Eurotop aldaar verplichtingen hebben. Later bleek zijn aanwezigheid als ME-commandant toch niet noodzakelijk te zijn en ging hij er vanuit dat hij zijn opleidingsverplichtingen na kon komen. Pas vier weken van tevoren werd er alsnog meegedeeld dat zijn aanwezigheid als ME-commandant vereist was en dat hij zou moeten optreden met zijn eigen peloton (Bravo 10).

De pelotonscommandant van de Bravo 10 werd als ME-commandant direct betrokken bij het overleg ter voorbereiding van de Eurotop (o.a. met de commandanten openbare orde). Hier werd ook de structuur van het ME-optreden besproken. De ME zou zoveel mogelijk buiten het zicht moeten blijven. Wat de handhaving van de openbare orde betreft had de ME nog een ander type eenheden naast zich, namelijk de deltaeenheden. Met een groep aanstaande kaderleiders onder Leiding van de commandanten openbare orde is van tevoren overlegd, hoe deze verschillende eenheden aan elkaar gekoppeld zouden moeten warden. Een dag tevoren kreeg de pelotonscommandant van de Bravo 10 het draaiboek Eurotop, waarin de opdrachten/richtlijnen voor de ME onoverzichtelijk waren weergegeven. Het boek was naar de mening van de pelotonscommandant van de Bravo 10 veel te dik.

Nieuwmarkt - De Nederlandsche Bank

Vanaf vrijdag 10.00 uur was de pelotonscommandant van de Bravo 10 actief met zijn peloton. Er was vanaf ongeveer 18.00 uur een groep demonstranten die van de Nieuwmarkt richting De Nederlandsche Bank ging. Daarvóór had de pelotonscommandant van de Bravo 10 de opdracht gekregen buiten het zicht te blijven, namelijk in het Marine-etablissement en op de binnenplaats van Bureau IJ-tunnel. Het was mooi weer, dus het peloton liep daar in T-shirt rond. Bij een oproep in een dergelijk geval kan het peloton in zijn geheel in anderhalve minuut paraat zijn. Er was wel radioverkeer en telefonisch contact met ander commandanten vanuit de ME-verzamelplaatsen. De pelotonscommandant van de Bravo 10 is van mening dat uit de radioberichten bleek dat ME-optreden op zijn plaats zou zijn (het lukte het vredesdetachement niet om de groep demonstranten tegen te houden), maar de commandant openbare orde besloot niet tot deze inzet.

De pelotonscommandant van de Bravo 10 is wel van mening dat de ME alleen zichtbaar mag optreden als duidelijk is wat haar te wachten staat. In dit geval was het echter niet nodig om de ME zo ver buiten het zicht te houden.

De pelotonscommandant van de Bravo 10 moest in ieder geval zijn manschappen uitleggen dat ze niet in actie mochten komen en dat het ook niet de bedoeling was om te schaduwen (uit het zicht blijven, maar wel in de buurt zijn). Dat zou volgens de pelotonscommandant van de Bravo 10 overigens niet provocerend hebben gewerkt. En ook in het zicht aanwezig zijn, zonder specifieke ME-uitrusting, was mogelijk geweest. De pelotonscommandant van de Bravo 10 geeft wel toe dat het niet eenvoudig was om een evenwicht te vinden tussen wat wel en wat niet provocerend werkte.

De delta-éénheden mochten wel de straat op en zichtbaar gaan rijden. Maar ook voor hen was het op een gegeven moment niet mogelijk meer om de demonstranten onder controle te houden. Delta-voertuigen werden geblokkeerd door fietsen op de straat te gooien. De commandanten openbare orde bleven echter bij hun besluit de ME-eenheden binnen te houden. In de visie van de pelotonscommandant zou het zinvol zijn geweest een statische linie te maken van ME-eenheden zonder beschermende kleding op de Utrechtsestraat.

Werklozendemonstratie

Bij de Werklozenmars op zaterdagmiddag is de Bravo 20 ingezet. De ME bleef op afstand maar in het zicht. Op elk van de bruggen van de Utrechtsestraat stond één ME-bus. De groep demonstranten werd op een gegeven moment grimmiger. Enkele vlaggenmasten warden vernield, maar de harde kern was te klein om in zo'n grote groep in te grijpen. De Bravo 20 nam positie in op het Weteringcircuit, omdat men vreesde dat de harde kern niet de geplande richting naar het Leidseplein zou kiezen maar de hoek om zou gaan naar De Nederlandsche Bank. Er was een halve cirkel geformeerd op het Weteringcircuit. De harde kern van de demonstranten gooide echter met voorwerpen naar ME-ers die niet met volledige uitrusting (in 'vredestenue') voor de ME-bussen en normale politiebusjes stonden. De pelotonscommandant van de Bravo 10 zegt van de ordedienst van de organisatoren van de demonstratie gehoord te hebben dat er door enkele zeer geïrriteerde ME-ers met stenen terug is gegooid. De pelotonscommandant van de Bravo 20 zou dit ontkend hebben. De commandant van het vredesdetachement weet hier meer van, zo zegt de pelotonscommandant van de Bravo 10. Hij had veel contact met de ordedienst van de demo. De pelotonscommandant van de Bravo 10 heeft niet de indruk dat Bravo 20 provocerende teksten heeft geroepen. Er zijn ter assistentie andere pelotons opgeroepen, maar die kwamen te laat.

De ME stond hier in ieder geval op tijd ter plaatse voordat de harde kern de bocht had kunnen maken. Het was volgens de pelotonscommandant van de Bravo 10 beter geweest om achter de pantserwagens te gaan staan om zo geen doelwit te worden voor stenengooiers. Bravo 20 had echter de opdracht gekregen om voor de wagens te staan.

De directieven kwamen van de commandant openbare orde die in zijn eigen bus reed. Een probleem bij de communicatie werd onder andere veroorzaakt door de verbindingsfunctionarissen die niet altijd even capabel waren.

Italianen

Na het Weteringcircuit had het peloton van de pelotonscommandant van de Bravo 10 even vrij. Hij werd echter opgeroepen voor assistentie bij het Stationsplein, omdat de algemeen commandant een bericht had ontvangen van een ME-commandant bij het station dat er assistentie nodig was. De pelotonscommandant van de Bravo 10 is daar toen met een sectie van zijn peloton naar toe gegaan en heeft de andere sectie op het Weteringcircuit achtergelaten.

Hier legt de pelotonscommandant van de Bravo 10 uit wat in zijn ogen het verschil is tussen Amsterdamse en andere ME-eenheden. De tijd is voorbij dat Amsterdamse eenheden zich als ME van de grote stad per definitie veel beter voelen dan ME-eenheden van daarbuiten. Het moet echter wel gezegd worden dat de ME Amsterdam meer ervaring heeft met het feitelijk ingezet worden. Collega's van buiten geven enigszins de indruk 'uit' te zijn, gedragen zich soms anders. Door sommige collega's wordt, in het algemeen, te gemakkelijk geweld gebruikt. Stoer gedrag wordt te weinig gecorrigeerd. Het karakter en het optreden van de pelotonscommandant zijn in deze kwestie essentieel.

Toen de pelotonscommandant van de Bravo 10 aankwam was het op het stationsplein al een chaos van heen en weer rijdende busjes en heen en weer lopende demonstranten. Hij had al begrepen dat een ander peloton opdracht had gekregen Italianen binnen in de treinen te houden, omdat ze vernielingen hadden aangericht. De pelotonscommandant van de Bravo 10 heeft zich wel afgevraagd wat de noodzaak was om vast te houden aan het besluit de Italianen tegen te houden. Op een gegeven moment moesten 3 wagons worden vastgehouden en ontstond er een status-quo. De pelotonscommandant van de Bravo 10 heeft een linie gevormd bij de brug in het verlengde van het westelijke trapje uit het station (perron 1). De linie vormde zich voor de voertuigen. De pelotonscommandant van de Bravo 10 zat in de middelste van drie voertuigen. Voor het trapje stond een grote groep Italianen op hun vrienden te wachten die in de trein werden vastgehouden. De pelotonscommandant van de Bravo 10 zag een agressieve kern met staven of planken. Vooral vanwege het taalverschil lukte het niet om de groep duidelijk te maken waarom de andere Italianen nog altijd in de trein vast gehouden werden. Het had ook geen zin om de groep door de dakmegafoon toe te spreken.

Op een gegeven moment kwam er de opdracht van de commandant openbare orde (zijn bus was ook ter plaatse op het stationsplein) om schoon te vegen, zodra dat kon. De pelotonscommandant van de Bravo 10 heeft aangegeven dat hij te weinig manschappen had om dat te doen. Even later werd de sectie van de pelotonscommandant van de Bravo 10 aangevuld met zijn andere sectie. Daarna kwam de opdracht van de commandant openbare orde om een charge uit te voeren.

De pelotonscommandant van de Bravo 10 heeft de opdracht niet uitgevoerd, omdat het volgens hem te gevaarlijk was de groep weg te jagen richting Damrak of Nieuwezijds Voorburgwal. Dat zou namelijk leiden tot veel meer commotie op het Stationsplein. Informatie over wat er gaande was op het Stationsplein zou heel snel terechtkomen bij de grote demonstrantenmars op de Dam. Dat er verder door de operationele commandant of via andere wegen niet is gereageerd op het nalaten een charge uit te voeren heeft te maken met de overload aan gebeurtenissen en informatie. De pelotonscommandant van de Bravo 10 heeft de Chef van de ordedienst van de demonstranten in zijn bus gehaald. Hij was bezig de demonstranten te kalmeren. De pelotonscommandant van de Bravo 10 heeft tegen hem gezegd dat het geen zin had om op de andere Italianen te blijven wachten, omdat die toch niet zouden komen. De pelotonscommandant van de Bravo 10 heeft hem op zijn verantwoordelijkheid gewezen de groep demonstranten in toom te houden, omdat er anders geveegd moest gaan worden. Op de andere brug voor het station stond ook een linie (waarschijnlijk Rotterdamse ME) met ervoor enkele ME-bussen.

Op een gegeven moment werd de groep rustiger en zag de pelotonscommandant van de Bravo 10 de kans schoon om langzaam en niet provocerend zijn linie een bocht te laten maken (op te laten lopen) richting de brug voor het trapje. Op deze manier wist hij geleidelijk de groep Italianen de brug op te krijgen en de zone voor het station af te sluiten. Die zone stond namelijk vol met ME busjes en moest ook nog ruimte bieden aan arrestantenbussen. Later is de sectie van de pelotonscommandant van de Bravo 10 vervangen door een andere sectie en heeft de pelotonscommandant van de Bravo 10 zich met zijn sectie verplaatst naar het voetgangersbruggetje bij het Ibis-hotel links naast het station. Op deze manier werd de zone voor het station ook daar afgesloten. Op een gegeven moment reed een ME-busje vanaf de brug voor de stationshoofdingang richting het voetgangersbruggetje. Eén van de demonstranten zat op het busje. De bestuurder trok snel op en remde hard. Dit voorval leidde bij de menigte die voor het voetgangersbruggetje bij het Ibis-hotel stond tot zoveel commotie dat vervolgens de eenheid van de pelotonscommandant van de Bravo 10 bekogeld werd met stenen. Deze bekogeling was des te heviger daar het voetgangersbruggetje lager ligt dan het weggedeelte waar de demonstranten stonden. Er is overwogen om traangas vanaf het bruggetje naar boven in de groep te schieten, maar dat was onoverzichtelijk en dus niet verantwoord. Er is toen door de Rotterdamse ME (Bravo 70/80) vanaf de brug voor het station een (vrij massale) charge uitgevoerd helemaal tot aan het voetgangersbruggetje. Dit heeft niet veel meer dan een minuut geduurd.

De pelotonscommandant van de Bravo 10 is verder niet betrokken geweest bij het vervoer van de arrestanten; wel bij het vrijhouden van de zone voor het station waar de bussen stonden. Achteraf gezien vindt de pelotonscommandant van de Bravo 10 dat er disproportioneel is opgetreden in vergelijking tot de schade die was aangericht. Er is veel miscommunicatie geweest.

Vrankrijk

Om 16.30/17.00 uur verzamelde zich een groep demonstranten op de Nieuwmarkt, maar die viel weer uiteen. Op een gegeven moment kwam er toch weer informatie dat de gehele groep in Vrankrijk zat. De pelotonscommandant van de Bravo 10 kreeg de opdracht om op 't Spui aan het begin van de Spuistraat positie in te nemen. Daarna kwam de opdracht om een tweede kruising te bezetten, namelijk de kruising Raadhuisstraat - Spuistraat. De pelotonscommandant van de Bravo 10 heeft nagevraagd waarom die ene sectie zo ver weg op 't Spui nog een fine moest vormen, maar hij kreeg daar geen antwoord op. Hij is zelf op den duur naar de commandowagens gelopen in de Paleisstraat om poolshoogte te nemen.

De insluiting bij Vrankrijk was volgens de pelotonscommandant van de Bravo 10 een volslagen chaos. Het was meer geluk dan wijsheid dat het goed is gegaan. De pelotonscommandant van de Bravo 10 liep op een gegeven moment naar de commandant openbare orde. Hij zag de hoofdcommissaris die zei dat het te lang ging duren. De pelotonscommandant van de Bravo 10 ging in de auto zitten bij de plaatsvervangend operationeel commandant en zag dat hij een tekening maakte van de plaats van de ME-eenheden.

De linies om de groep waren een grote chaos en bestonden uit verschillende secties. De pelotonscommandant van de Bravo 10 vormde een tweede linie om de groep en liet hergroeperen. Pas op dat moment ontstond er een stabiele situatie en ging de groep langzaam achter uit de Paleisstraat in. Juist op dat moment werden er vanuit Vrankrijk lichtkogels geschoten en werden stenen, flessen en dakpannen gegooid.

Om 01.00 uur was de groep weg. Toen was de vraag of er binnengetreden kon worden in Vrankrijk op grond van de Wet Wapens en Munitie omdat er vanuit Vrankrijk op ME-ers met lichtkogels was geschoten. De aanwezige ME- eenheden werd echter opgedragen zich terug te trekken naar het Koningsplein in afwachting van verdere opdrachten, die niet gekomen zijn. Wel is onder andere Bravo 10 opgedragen positie in te nemen rond Vrankrijk. Daar heeft de pelotonscommandant van de Bravo 10 nog enkele aanhoudingen zien gebeuren. De vraag was wat er moest gebeuren met de mensen die Vrankrijk uitkwamen. De commandant openbare orde besloot dat die mensen aangehouden moesten worden door een aanhoudingseenheid (waarschijnlijk op grond van artikel 140 van het Wetboek van Strafrecht). Er zijn uiteindelijk nog 15 personen aangehouden. De aanhoudingseenheid bestond uit twee secties met ieder vier groepen van ongeveer 7 man. De personen moesten gefouilleerd en afgevoerd worden.

Goedgekeurd: 3 oktober 1997