Verslag van het gesprek van de Commissie voor de politieklachten met de algemeen commandant (nacht) Woensdag 22 oktober 1997

Aanwezig: de algemeen commandant (nacht); de heer T.M. Schalken, mevrouw P.M. Vollebregt en de heer D. Samkalden (Commissie); de heer J.M. Mul en mevrouw M.A. Hanrath (Secretariaat)

Inleiding

De Commissie voor de politieklachten onderzoekt de klachten over het politieoptreden tijdens de Eurotop. In dit kader voerde de Commissie gesprekken met de korpsleiding, alle operationeel commandanten, de algemeen commandanten, de commandanten van de verkenningen, aanhoudingseenheden, et cetera. De Commissie hoort ook klagers. De Commissie richt zich in haar onderzoek met name op drie gebeurtenissen: de trein met Italianen op zaterdag 14 juni, de insluiting bij het pand Vrankrijk op zondag 15 juni, en de Jubeldemonstratie bij de Amstel op maandag 16 juni. De algemeen commandant (nacht) krijgt het verslag van dit gesprek toegefaxt en wordt verzocht zo spoedig mogelijk hierop te reageren. Voor het algemeen rapport van de Commissie worden de verslagen geanonimiseerd.

Functie tijdens Eurotop

De algemeen commandant (nacht) was tijdens de Eurotop in de nachtelijke uren in dienst van 19.00 tot 07.00 uur. Hij werkte tijdens deze uren samen met de operationeel commandant.

Italianen, zaterdagavond 14 juni 1997

Op zaterdagavond kreeg de algemeen commandant (nacht) om 19.00 uur het bericht van de algemeen commandant (overdag) dat 150 Italianen zo snel mogelijk het land uit moesten. De algemeen commandant (nacht) had alleen nog tot taak ervoor te zorgen dat ze ook daadwerkelijk het land uit werden gezet. De groep van 150 Italianen werd vanuit de PI Over-Amstel naar Station Sloterdijk vervoerd, van waaruit de trein richting Centraal Station zou gaan. Daar zouden de andere - niet aangehouden - Italianen instappen. Het vertrek van de twee treinen werd ernstig vertraagd doordat er aan de noodrem werd getrokken. Nadat de eerste trein vanaf Amsterdam Centraal Station was vertrokken werd via de Spoorwegpolitie duidelijk dat de trein niet over de grens naar Duitsland kon. De eerste trein strandde daardoor in Maarn op het rangeerterrein. Omdat het laten overstaan van de train een te grote bedreiging vormde voor de openbare orde werd na ampel overleg met de Nederlandse Spoorwegen, de Spoorwegpolitie en de lokale autoriteiten ervoor gekozen de beide treinen in Arnhem op het station te plaatsen totdat de grens weer open ging (plm. 06.30 uur). De tweede trein werd begeleid door de Bravo 60 (Twente). En passant werd de catering geregeld. Toen de lunchpakketten in Arnhem arriveerden 'was het feest'. De mensen in de trein waren moe en hongerig.

Lawaaiactie, zaterdagavond 4 juni 1997

Een groep demonstranten was vanuit Vrankrijk vertrokken richting hoofdbureau van politie en was tot aan de Elandsgracht gekomen. De informatie die de Uniforme Commando Kamer kreeg, was strijdig met de waarnemingen op straat. De telefoontjes die 'een spoor van vernielingen' meldden, weken volstrekt af van de situatie die de verkenningseenheden en de ME later aantroffen. De verkenningseenheden hadden moeite met het volgen van de kleine groepjes demonstranten. Hierdoor kon geen sprake zijn van een georganiseerd optreden door de ME, mede omdat het krappe grachtengebied zich daarvoor niet echt leent.

Zondagochtend, 15 juni 1997

De algemeen commandant (nacht) geeft aan dat het grootste probleem bij de voorbereiding van het politieoptreden voor de Eurotop was dat, ondanks de gemaakte risico-analyse, je niet weet wat er werkelijk zal gebeuren. Het feit dat acties zijn aangekondigd geeft niet de zekerheid van een ordelijk verloop. De algemeen commandant (nacht): 'als je zag wat er op de been was, had ik wel eens willen zien wat er gebeurd was als die groep de dag daarna nog op straat had gestaan'.

De opdracht dat alle personen die een relatie hadden met Vrankrijk moesten worden aangehouden, werd niet meer uitgevoerd op het moment dat de algemeen commandant (nacht) in dienst kwam. Hij kreeg de opdracht mensen aan te houden die deelnamen aan de demonstraties die in relatie stonden tot Vrankrijk. Mensen verzamelden zich voor Vrankrijk en gingen hier naar binnen. Daar was een toegangscontrole. Wat later kwamen er weer mensen naar buiten. Bij een aantal gingen de sjaals om, bij anderen de capuchons op. Hierna werden de armen ingehaakt en ging men stap voor stap richting de Raadhuisstraat. 'Toen was het duidelijk dat wij ze gingen aanhouden op grond van artikel 140', aldus de algemeen commandant (nacht).

Toepassing van 140

Voor de algemeen commandant (nacht) was het duidelijk dat er een duidelijke beslissing lag van het beleidscentrum voor wat betreft het gebruik van artikel 140 van het Wetboek van Strafrecht. In die zin had hij geen redenen om nader te discussiëren over de toepassing ervan. De algemeen commandant (nacht) kan zich in het gebruik van artikel 140 vinden gezien de bekendheid van Vrankrijk, de voorinformatie die de politie had ontvangen en de activiteiten in de voorgaande twee dagen. De algemeen commandant (nacht) was van mening dat de lijn van het beleidscentrum aansloot bij de waarnemingen. Als een groep mensen op de Nieuwmarkt zou zijn aangehouden op grond van artikel 140, had hij zijn wenkbrauwen gefronst. Overigens vindt hij de toepassing van artikel 140 een 'verrassende oplossing' omdat de beleidslijn van een zo veel mogelijk geweldloze oplossing van ordeverstoringen uitging. Hij acht de keuze echter verdedigbaar.

De Voorzitter merkt op dat toepassing van artikel 140 in relatie moet staan met een strafbaar feit. De algemeen commandant (nacht) antwoordt dat de toepassing van artikel 140 gekoppeld was aan de ervaringen met Vrankrijk in het verleden, de zenuwcentrum-achtige functie die Vrankrijk had tijdens de Eurotop, de activiteiten vanuit Vrankrijk in het verleden (lawaaidemonstraties die vanuit Vrankrijk vertrokken) en de aangekondigde acties tijdens de Eurotop waarvan een deel vanuit Vrankrijk verzamelde.

Het aantal mensen bij Vrankrijk op het moment van de massale insluiting was moeilijk in te schatten. Iedere paar minuten kwam een andere stand binnen. De algemeen commandant (nacht) geeft aan dat tijdens de voorbereidingen van de Eurotop wel is stilgestaan bij het idee dat een grote groep zou worden aangehouden, maar het aantal van 371 arrestanten was voor iedereen totaal onverwacht. In de toekomst zal hier in concrete gevallen zorgvuldig naar gekeken moeten worden. Maar het is niet zo natuurlijk dat bij ieder optreden in de sfeer van de openbare orde in de toekomst rekening gehouden moet worden met de aanhouding van grote groepen.

Binnentreden in Vrankrijk

Toen de demonstranten waren ingesloten kwam er een lichtkogel uit het pand Vrankrijk. Ook waren op het dak flessen met lappen gesignaleerd. Zelf heeft de algemeen commandant (nacht) via de helikopterbeelden de lichtkogel waargenomen. Het afvuren van de lichtkogel had een grond kunnen zijn voor binnentreden op grond van de Wet Wapens en Munitie. De algemeen commandant (nacht) vroeg zijn mensen voorstellen te doen voor het binnentreden van Vrankrijk. De actie diende te zijn gericht op bewijsvoering rond de lichtkogel. Hierbij diende te worden gelet op de veiligheid. Als het binnentreden had plaatsgevonden, zou ook bewijs zijn verzameld voor artikel 140. Dit laatste is volgens de algemeen commandant (nacht) bij het beleidscentrum geen overweging geweest tot binnentreden.

Dat besloten is niet binnen te treden is volgens de algemeen commandant (nacht) een goed besluit geweest. Hierbij spelen diverse factoren een rol: de historie van Vrankrijk, de onbekendheid met het pand, de onbekendheid met wat er in het pand zit en de 'hektiek'. De politie is nog nooit Vrankrijk binnengetreden. Was dit nu wel gebeurd dan was niet voorspelbaar geweest wat er wel was gebeurd. Een heftige reactie vanuit "de beweging" lag hierbij wel voor de hand.

PI Over-Amstel

Na aanhouding van de groep heeft de algemeen commandant (nacht) direct de bussen laten komen. Dit duurde niet zo heel lang. De demonstranten werden aangesproken, meegenomen, gefouilleerd, geboeid en in de bus gezet. Was de bus vol, dan vertrok deze richting PI Over-Amstel. Het bleek te gaan om meer arrestanten dan was ingeschat. Op een gegeven moment hoorde de algemeen commandant (nacht) dat er arrestanten zouden worden doorgezonden naar Zutphen. Pas later hoorde hij de exacte aantallen arrestanten en het feit dat de voorzieningen onvoldoende waren. De algemeen commandant (nacht) denkt dat ook bij een opvang van 80 arrestanten de voorzieningen onvoldoende waren geweest indien zij alle 80 tegelijk zouden zijn aangehouden.

Of in dit geval de vergelijking opgaat van de 'onderaannemer' die tijdelijk arrestanten verzorgt, wordt door de algemeen commandant (nacht) betwijfeld aangezien de penitentiaire instellingen andere verantwoordelijkheden dragen.

Jubeldemonstratie, maandag 6 juni 1997

De algemeen commandant (nacht) geeft aan dat het maandag begon met een klein groepje mensen dat zich op de Nieuwmarkt verzamelde en een taart wilde aanbieden aan Chirac. Op weg naar hotel The Grand groeide deze groep opeens aan tot ongeveer 100 man. De informatie kwam binnen dat de demonstranten een tocht langs bewindslieden gepland hadden. De algemeen commandant (nacht) ontving het bericht dat her en der plukjes mensen liepen. De groep kon hierdoor niet adequaat gereguleerd worden. De operationeel commandant (nacht) was van mening dat de groep demonstranten uit dit gebied moest vertrekken omdat hier niet gedemonstreerd mocht worden. Een eventueel optreden kon plaatsvinden op grond van overtreding van de noodverordening.

Op de Munt beeft men zeker 10 a 15 minuten gestaan in de wetenschap dat dat niet mocht. De algemeen commandant (nacht) weet niet of de groep gevorderd is verder te lopen. Uiteindelijk is het gelukt de groep richting de Amstel te drijven. De algemeen commandant (nacht) had de informatie gekregen dat het Rijksmuseum 'op aflopen stond' en dat de demonstranten het plan hadden naar andere hotels te trekken. Hij besloot, na overleg met de operationeel commandant en de vertegenwoordiger van de politie in het beleidscentrum, tot aanhouding van de groep demonstranten over te gaan. 'We wilden het zo snel en goed mogelijk laten verlopen', aldus de algemeen commandant (nacht). De situatie bleek echter operationeel niet vlekkeloos te verlopen. De insluiting en aanhouding werden wel een feit, echter de uitvoering had tot gevolg dat de afwikkeling ingewikkeld werd.

Toekomstige aanpak

De algemeen commandant (nacht) is van mening dat gezien wat er in die dagen 'in het vat zat' en de risico's voor explosie, het geheel goed is verlopen. Hij is heel tevreden over de wijze waarop voorafgaande aan de Eurotop contact is gelegd met de bewoners rond de hotels en De Nederlandsche Bank. De schouw heeft goed gewerkt, er is dan ook veel energie ingestoken. Ook de opzet van de openbare ordehandhaving zou de algemeen commandant (nacht) handhaven. Met name in de aanloop zou hij echter misschien nog meer investeren in de inzet van de delta-eenheden. Ook zou hij meer investeren in de contacten met Vrankrijk. Dit heeft volgens hem altijd zin, of het lukt is punt twee. Tenslotte noemt de algemeen commandant (nacht) de arrestantenbehandeling. Uit de ervaringen opgedaan tijdens de Eurotop, dient volgens de algemeen commandant (nacht) lering te worden getrokken.

Goedgekeurd: 4 november 1997