Verslag van het gesprek van de Commissie voor de politieklachten met de operationeel commandant (nacht) Donderdag 23 oktober 1997

Aanwezig: de operationeel commandant (nacht); de heer D. Samkalden (Commissie); mevrouw M.A. Hanrath en de heer J.M. Mul (Secretariaat)

Gesprekspartner

De operationeel commandant (nacht) is gedurende de Eurotop werkzaam geweest gedurende de avond- en nachtdiensten van 19.00 tot 08.00 uur. De operationeel commandant (nacht) is vanaf begin mei 1996 betrokken geweest bij de voorbereidingen. Op dat moment stond de uiteindelijke taak- en functieverdeling met betrekking tot het algemeen en operationeel commando vast. Het was nog niet bekend wie de nacht- dan wel de dagdiensten op zich zou nemen. Men heeft zich als één groep voorbereid, zelfs met droogtrainingen onder leiding van het Crisis Onderzoeksteam.

Nieuwmarkt (vrijdag 13 juni 1997)

Volgens de operationeel commandant begon de onrust al op vrijdagavond 13 juni toen een groep vanaf de Nieuwmarkt diverse vernielingen aanrichtte en naar de Nederlandsche Bank wilde. Binnen deze groep waren ook personen aanwezig die deel uitmaakten van de harde kern. De operationeel commandant vond het moeilijk om de omvang van de harde kern te schatten, omdat er op dat moment nog geen betrouwbare informatie voorhanden was. Daarbij kwam nog dat niet alleen in Nederland organisaties actief waren, maar ook via Internet werden oproepen gedaan zodat werd gerekend op een groot aantal buitenlanders die zich wel eens bij de harde kern konden gaan aansluiten. De operationeel commandant verwijst in dit kader naar de Chaos-dagen in Hamburg, waar een groep van meer dan 1000 personen vernielingen aanrichtte.

De Commissie voor de politieklachten vraagt of het eerdere, door de operationeel commandant (dag) beschreven beeld klopt. De operationeel commandant bevestigt dat er drie groepen waren te onderscheiden. Ten eerste was er de grootste groep die bestond uit demonstranten die alleen maar wilden demonstreren en niet uit waren op onrust. Ten tweede was er een groep personen die wel motieven had om de Eurotop te verstoren, waarbij ook een deel van de harde kern toe te rekenen valt. Tenslotte was er de groep uit Vrankrijk. Ten aanzien van de eerste groep, de demonstranten, is voorafgaande aan de Eurotop al contact gelegd met de organisatoren van de diverse demonstraties. Daarnaast kon gebruik worden gemaakt van diverse bronnen, onder meer van informatie vanuit de Regionale Inlichtingendienst (RID). Dit was mogelijk omdat de operationeel commandant (overdag) een zogenaamde 'artikel 18-status' heeft, waardoor hij toegang heeft tot vertrouwelijke informatie van diverse inlichtingendiensten. De informatievoorziening via de Criminele Inlichtingen Dienst liep via de teamleider van de CID. Informatie met betrekking tot openbare orde-aangelegenheden werd via de teamleider van de Regionale Inlichtingendienst (de heer Moinat) verkregen. Deze laatste had ook toegang tot informatie afkomstig van de Binnenlandse Veiligheidsdienst.

De operationeel commandant (overdag) is in het reguliere politiewerk de directe chef van zowel de teamleider van de Criminele Inlichtingendienst als de teamleider van de Regionale Inlichtingendienst. De aldus vergaarde (criminele en openbare orde-) inlichtingen werden besproken tussen de algemeen commandant (dag), de operationeel commandant en de teamleider van de Regionale Inlichtingendienst. De Regionale Inlichtingendienst en de Criminele Inlichtingendienst werken allebei met diverse bronnen. Het is mogelijk dat hierbij ook vertrouwelijke informatie uit het buitenland is ontvangen. Ook het blad RAVAGE was een belangrijke informatiebron. De operationeel commandant had in beginsel geen toegang tot deze informatie, maar de operationeel commandant (dag) had wel de bevoegdheid om in bepaalde gevallen de vergaarde informatie met andere ambtenaren van politie te delen. Deze informatie was in het algemeen afkomstig van de teamleider van de Regionale Inlichtingendienst.

De Commissie voor de politieklachten vraagt aan de operationeel commandant hoe serieus de aankondigingen voor de chaos-dagen (op grond van de vergaarde informatie) moesten worden genomen. De operationeel commandant: 'bij het Paleis op de Dam was men met een emmertje lila verf niet ver gekomen, maar je kunt wel denken aan verfbommetjes om het Paleis mee te bekladden. Dat geeft ook een smet op de Eurotop. De berichten werden redelijk serieus genomen. Ook in het verleden is er met verfbommetjes gewerkt, bijvoorbeeld tijdens de rondvaart door de grachten voor de internationale pers in mei van dit jaar. Dat benadrukte voor ons ook de kwetsbaarheid. Je neemt de informatie natuurlijk wel serieus, maar ik heb er nooit aan getwijfeld dat men nooit de gelegenheid zou krijgen om het Paleis op de Dam te schilderen.'

De operationeel commandant vervolgt: 'het omtrekken van vlaggenmasten, zelfs dat kun je nog relativeren door je af te vragen 'is dat wel zo erg?'. Maar op het moment dat er stenen uit de straten werden getrokken, ruiten werden ingegooid en auto's werden vernield, veranderde de sfeer wel. Dat heeft een aardige impact gehad. Bij het merendeel van de acties was vast te stellen dat deze vanuit café Vrankrijk werden georganiseerd, gefaciliteerd of ondersteund. Ook de radiozender de Vrije Keizer en het Internet hebben hierin een rol gespeeld. Maar het café Vrankrijk is toch een beetje de rode draad in het verhaal.' Voor de operationeel commandant was het ook niet als een verrassing dat een groot aantal buitenlanders bij de massale aanhoudingen betrokken was. Met name personen uit het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Denemarken wilden hun stem tegen de Eurotop laten horen, aldus de operationeel commandant.

De Commissie voor de politieklachten wil van de operationeel commandant weten welk onderscheid is aan te brengen tussen gewone demonstranten en de 'harde kern'. De operationeel commandant: 'bij de werklozenmars zag je dat een groepje van de harde kern zich mengde onder de andere demonstranten. De verkenning volgde deze groep nauwgezet. De groep hield zich op bij linies van de ME en bij afzettingen. De groep hoorde niet bij de Werklozenmars, maar was uit op relletjes en confrontaties. De operationeel commandant vervolgt: 'ik schat de groep Nederlandse notoire ordeverstoorders op ongeveer 50 tot 100 man. Gedurende de Eurotop werd deze groep aangevuld met diverse buitenlandse groeperingen tot een grootte van een paar honderd personen. Daar zitten mensen tussen die niet schuwen om misdrijven te plegen. Als je kijkt naar de maatschappelijke schade, dan is het omtrekken van vlaggenmasten nog tot daar aan toe. Maar het ingooien van ruiten en het vernielen van auto's? De mensen gaan ook op in de relatieve anonimiteit van de groep. Het strafrecht is gericht op de individuele aansprakelijkheid. Dat weten zij ook heel goed. Sommigen zijn echte professionals. Er is best sprake van een zekere organisatie, en er worden afspraken gemaakt. Daarnaast is er een aantal groeperingen die zich tijdens de Eurotop bij hen aansluit en is er altijd een groep meelopers.

Toen de groep richting het hoofdbureau ging, schroomde enkele personen niet om onderweg vernielingen aan te brengen of ruiten in te gooien. Ik denk wel dat dat gepland was. Ik kan mij niet voorstellen dat het plegen van zulke vernielingen spontaan tot stand komt.'

De Commissie voor de politieklachten vraagt aan de operationeel commandant welke beleidslijn is gehanteerd bij het aanhouden van personen op vrijdagavond 13 juni 1997. Volgens de operationeel commandant zijn op aangeven van de verkenningseenheid, alsmede op aangeven van leden van de aanhoudingseenheid die zich tussen de demonstranten bevonden, en tenslotte van individuele leden van de ME, enkele mensen aangehouden die zich schuldig hadden gemaakt aan vernielingen.

Lawaaidemonstratie (zaterdag 4 juni 1997)

Op zaterdagavond trokken losse groepjes personen richting het hoofdbureau van politie. Daarop is de ME naar het hoofdbureau gehaald. De groep is echter nooit bij het hoofdbureau aangekomen. Er kwamen meldingen van de verkenningseenheid binnen dat er vernielingen werden gepleegd. Kort daarna kwamen bij de centrale meldkamer heel veel meldingen over vernielingen binnen afkomstig van particulieren, waarvan sommige anoniem. De operationeel commandant: 'toen heb ik opdracht gegeven aan de verkenningseenheid en de ME om dicht bij de groep te blijven zitten, want ik had het gevoel dat er iets niet goed zat. Toen heb ik de verkenningseenheid opgedragen om de schade te inventariseren. Ook nam ik contact op met de commandant openbare orde en daarna rechtstreeks hem de pelotonscommandant van de Bravo 10. Die gaf mij het actuele beeld door dat het ging om een groep van ongeveer 30 tot 40 personen. De Bravo 10 zat er dicht bovenop.

De groep had op de terugweg naar Vrankrijk geen vernielingen meer gepleegd.

De operationeel commandant vervolgt: 'het beeld wat ik terug kreeg was dat er redelijk wat vernielingen waren gepleegd. Er lag een aantal paaltjes om, er waren wat stenen weg, en er waren wat ruiten vernield en een aantal auto's beschadigd. Maar er was niet in iedere straat een spoor van vernielingen gepleegd. Dat was wel essentiële informatie. Ik heb in de Uniforme Commando Kamer het beeld dat de situatie volledig uit de hand liep daardoor terug weten te dringen. Ook heb ik samen met de algemeen commandant bepaald dat pelotons in kleinere groepen moest gaan opereren omdat in kleine groepjes vanuit Vrankrijk werd geopereerd. De opdracht op dat moment luidde dat indien er vernielingen zouden plaatsvinden, de groepjes zouden worden aangehouden. De aanhoudingseenheid was er niet direct bij, maar heeft zich wel bij de groep gevoegd. De aansturing van de aanhoudingseenheid vond plaats door de commandant openbare orde. Indien ik een ambivalent gevoel zou krijgen, dan zou ik direct contact opnemen met de commandant van de aanhoudingseenheid. Dat zou sneller zijn. Hoewel de vernielingen en het door de groep gebruikte geweld tot de juiste proporties waren teruggebracht had ik het toch het gevoel dat dit niet langer zo kon. Het was minder erg dan wat we hadden verwacht, maar het wat er was gebeurd vond ik toch niet kunnen. We hadden het nog niet strak genoeg georganiseerd. Bij de overdracht en wisseling van de dienst vond altijd een (de)briefing plaats. Ook werd daarbij contact opgenomen met het beleidscentrum, om te controleren welke tolerantiegrenzen gehanteerd moesten worden.

Vrankrijk (zondag 15 juni 1997)

De Commissie voor de politieklachten wil van de operationeel commandant weten welke elementen hebben geleid tot de omslag in het beleid op zondag 15 juni 1997. De operationeel commandant: 'ten eerste waren er de vernielingen op vrijdag. Ook op zaterdag vonden er onregelmatigheden plaats. Ten eerste werd tijdens de Werklozenmars een politiebusje op zijn kant gegooid, en werden 's avonds vernielingen aangericht tijdens de lawaaidemonstratie. Het bleek al snel dat Vrankrijk de spil was; er kwamen steeds kleine groepjes het pand uit om te kijken waar de politie was. Toen heb ik gedacht: dit gaat niet goed, de toon is gezet. Als dit alle dagen zo gaat...

De verwachting werd bevestigd dat men de Eurotop wilde verstoren. Er werden elke dag al misdrijven gepleegd. Wat had men verder nog in petto?' De Commissie voor de politieklachten wil weten wat de door de politie gehanteerde criteria voor toepassing van artikel 140 van het Wetboek van Strafrecht zijn geweest. Volgens de operationeel commandant werden de volgende criteria gehanteerd:
- er is een relatie met eerder gepleegde strafbare feiten (op vrijdag en zaterdag);
- er is sprake van een groep die in georganiseerd verband strafbare feiten pleegde en die te herleiden is naar het pand Vrankrijk;
- er waren indicaties (bivakmutsen, vernielen van auto's in de Spuistraat, de 'scrum'-positie van de demonstranten) dat de groep misdrijven zou plegen of de openbare orde zou willen verstoren of dat ook daadwerkelijk aan het doen was.

De operationeel commandant: 'de opdracht om mensen aan te houden is in overleg met het beleidscentrum tot stand gekomen. De opdracht in de middag luidde: 'iedereen die uit Vrankrijk komt moet aangehouden worden.' Wel zijn er mensen uit Vrankrijk gekomen die niet zijn aangehouden. Ik weet niet waarom deze mensen niet zijn aangehouden. Ook andere groepjes zijn weer gewoon bij het pand terug gekomen. Maar ik had hen ook niet weg zien gaan, dus wist ik ook niet waar ze in eerste instantie vandaan waren gekomen. Er is toen afgesproken met de commandanten openbare orde dat er meer sectie- en groepsgewijs zou worden opgetreden. De ME is toen - uit het zicht - rondom het pand Vrankrijk geposteerd. Als er wat te gebeuren stond, dan konden we dat heel snel begeleiden.' De operationeel commandant vervolgt: 'op een gegeven moment stond er een groep van vijftig man buiten Vrankrijk. Zij stond flessen te gooien naar auto's en schopte tegen auto's in de Spuistraat aan. Na de individuele aanhoudingen eerder op de middag was het beleid dat artikel 140 zou worden gebruikt indien de verwachting ontstond dat het zou ontaarden in strafbare feiten. Dus alleen indien er misdrijven zouden worden gepleegd of als dat in de lijn der verwachting lag. De groep moest gevolgd worden in plaats van direct aanhouden. We zouden niets meer tolereren ten aanzien van strafbare feiten. Indien het tot aanhouding zou komen zouden we niet alleen de individuele daders oppakken, maar de hele groep.' De operationeel commandant: 'er was dus sprake van een beoordelingsmarge, maar zodra er misdrijven zouden worden gepleegd of dreigden te worden gepleegd, moest de groep als geheel worden aangehouden.

We hebben wel de tijd gehad om overleg te plegen met het algemeen commando. Het voorstel is ook voorgelegd aan het beleidscentrum. Er is geen delta bij geweest. Dat hebben we ook niet overwogen. Er was geen contact mogelijk met deze groep. Vrankrijk wilde geen contact met de politie hebben.

De operationeel commandant vervolgt: 'uiteindelijk is de groep aangehouden. Dit is gebeurd op grond van een aantal omstandigheden. Ten eerste de manier waarop de groep naar buiten kwam: ingehaakt en met bivakmutsen op. Ten tweede beschadigde men auto's die in de straat stonden en blokkeerde men de openbare weg. Ook speelde mee dat men richting het Paleis op de Dam of het hoofdbureau van politie wilde lopen.' De operationeel commandant: 'er zijn geen goede schattingen gemaakt van het aantal demonstranten. Ik heb ook aan de commandanten openbare orde gevraagd om een zo nauwkeurig mogelijke schatting. Uiteindelijk bleek dat er meer bussen moesten komen omdat de groep uit 300 tot 340 personen bestond. Vlak nadat met het aanhouden werd begonnen is Over-Amstel ingeseind en is de procedure opgestart.'

Jubeldemo (maandag 6 juni 1997)

De operationeel commandant: 'bij het in dienst komen werd de maandag geëvalueerd. Er was een demonstratie aangekondigd, ook via de radiozender 'De Vrije Keizer'. Toen heeft er afstemming met het beleidscentrum plaats gevonden of het artikel 140 van het Wetboek van Strafrecht-beleid nog gold of het standaard beleid en de standaard tolerantiegrenzen zouden worden toegepast. Er zijn heldere afspraken met de commandanten openbare orde gemaakt: er zou in kleinere groepen of sectiegewijs te werk worden gegaan om snel in te grijpen mogelijk te maken en de groep uit Vrankrijk te kunnen begeleiden.' De operationeel commandant vervolgt: 'op de Nieuwmarkt had zich een aantal demonstranten verzameld. Een groep ging lopen. Daarvan was bekend dat ze een taart wilde aanbieden aan president Chirac bij hotel 'The Grand. Op een gegeven moment ging er ook een tweede groep lopen, waarover we geen informatie hadden. Er zat wel ME achter de groep die naar hotel The Grand liep, maar er bleek ook een groep van 30 tot 40 man achter The Grand langs naar Hotel de I'Europe te gaan.' De operationeel commandant: 'ik heb toen opdracht gegeven een linie op het Muntplein te formeren, en ik heb een peloton naar de Kloveniersburgwal gestuurd. Er moest voorkomen worden dat de groep te dicht in de buurt van de hotels zou komen, want daar gold zone drie. Dat was de Amstel, de Vijzelstraat, het Muntplein en het Rokin. Van de lokatie-commandant bij Hotel de I'Europe heb ik te horen gekregen dat een grote groep demonstranten op het Muntplein stond en lawaai maakte.' De operationeel commandant vervolgt: 'bij de Eurotop was de gehele openbare orde-organisatie aan het operationeel commando opgehangen en vond rapportage plaats aan het algemeen commando. De commandanten openbare orde hadden hierdoor een kleinere mate van zelfstandigheid: een eenvoudige charge hoefde alleen gemeld te worden, maar een zwaardere inzet kwam niet tot stand dan na een wisselwerking tussen de commandant openbare orde en hot operationeel commando.

De operationeel commandant: 'het peloton dat op het Muntplein had moeten staan, stond op de Reguliersbreestraat. Er kwam nog wel een peloton uit de richting van de Dam over het Rokin. Ik heb toen aan de commandant openbare orde de opdracht gegeven om het Muntplein en het Rokin schoon te vegen en de groep richting de Blauwbrug over de Amstel te dirigeren. De zone waarbinnen niet gedemonstreerd mocht worden was vooraf goed aangegeven. Er zaten ook leden van de harde kern in de groep demonstranten en de demonstratie was niet aangekondigd. De demonstratie was dus verboden in zone drie. Toen heb ik contact opgenomen met het beleidscentrum en voorgesteld de groep aan te houden op grond van de Noodverordening en de APV om te voorkomen dat de demonstranten verder zouden gaan. Als we toen niet hadden ingegrepen, dan zou het volgende object het Amstel Hotel geweest zijn.

Het voorstel is door het Beleidscentrum gefiatteerd. Zowel vertegenwoordiger van de burgemeester als de vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie verleenden hun goedkeuring.' De operationeel commandant vervolgt: 'we wisten dat het weer om een grote groep ging en dat vermenging met het publiek kon plaatsvinden. Dat wist ik op bet moment dat ik het voorstel tot aanhouding deed. Op basis van mijn ervaring had ik er het vertrouwen in dat we met de mensen van de verkenning en de aanhoudingseenheid in staat zouden zijn om mensen eruit te filteren.' De operationeel commandant: 'ik heb toen gevraagd aan de commandant openbare orde waar hij zijn eenheden had geposteerd. Als je weet dat je ermee moet gaan bewegen om een aanhouding te maken dan is dat heel belangrijk. De commandant openbare orde had geen actueel beeld van de situatie en de plaats van zijn eenheden. Daarbij kwam nog dat de insluiting ter aanhouding met veel te veel eenheden plaats vond; het had met twee pelotons gekund in plaats van vier tot vijl'

De Commissie voor de politieklachten heeft de indruk dat de operationeel commandant op het moment dat hij het voorstel tot aanhouding deed, wist ' dat de commandant openbare orde de situatie niet geheel onder controle had, en dat het snel hergroeperen vrijwel onmogelijk was. De Commissie vraagt zich af waarom de operationeel commandant onder deze omstandigheden het voorstel tot aanhouding heeft gedaan. De operationeel commandant: 'ik had alle posities voor de ME doorgegeven aan de commandant openbare orde. Overal waren wel eenheden. Het was beter geweest om een status-quo op het eerste deel van de Amstel te krijgen ter hoogte van de Vijzelgracht. Dan hadden we de situatie kunnen bevriezen en maatregelen kunnen nemen.' De operationeel commandant vervolgt: 'er zijn mensen uit de groep geselecteerd door de verkenningseenheid en de aanhoudingseenheid. Die kennen hun pappenheimers wel. Je accepteert dat er nog een aantal mensen tussen zit die er niet thuis hoort. De groep was omvangrijker geweest als we op zondag niet tot aanhouding waren overgegaan.'

Aanbevelingen

De operationeel commandant: 'ik heb over het algemeen een goed gevoel. Een aantal dingen had natuurlijk wel beter gekund. In een eerder stadium en meer investeren in informatie-positie. Er was nu wel voldoende informatie, maar een betere afstemming was gewenst geweest zodat men over de juiste informatie beschikt. Ook moesten we de volgende keer beter investeren in de ~deling en behandeling van de arrestanten. Daar heb ik een beetje een ambivalent gevoel over. Een professionele opstelling is toch heel belangrijk.'

Afsluiting

Aan de operationeel commandant (nacht) wordt een verslag van dit gesprek ter commentaar gezonden.

Goedgekeurd: 03 november 1997