Verslag van het gesprek van de Commissie voor de politieklachten met de commandant openbare orde (nacht)

Dinsdag 21 oktober 1997

Aanwezig: de [plaatsvervangend] commandant openbare orde (nacht); de heer D. Samkalden, mevrouw P.M. Vollebregt (Commissie); mevrouw Hanrath, de heer Mul (Secretariaat)

Gesprekspartner

De commandant openbare orde [Vanaf nu: plaatsvervangend commandant openbare orde] is gedurende de Eurotop werkzaam geweest als één van de twee commandanten openbare orde in de nachtdienst van vrijdag 13 juni 1997 tot en met woensdag 18 juni 1997. Er waren in totaal 4 commandanten openbare orde, 2 voor overdag en 2 voor de nacht. Vanaf zaterdag reden zij elk in 2 commandovoertuigen. Bij einde dienst keerde men weer terug naar de Marinekazeme waar doorgaans de aflossing en een evaluatie plaatsvond.

Voorbereidingen Eurotop

De plaatsvervangend commandant openbare orde is op diverse manieren betrokken geweest bij de voorbereidingen van de Eurotop. In eerste instantie zou hij ingezet worden als lokatiecommandant bij het Stedelijk Museum, maar toen dit object niet meer zou worden gebruikt is hij in de Centrale Reserve Unit geplaatst. Ongeveer drie weken van tevoren heeft de plaatsvervangend commandant openbare orde nog eenmaal gevraagd wat nu precies zijn taak en functie tijdens de Eurotop zouden inhouden. Op 8 juni 1997 kreeg de plaatsvervangend commandant openbare orde te horen dat hij niet meer bij de Centrale Reserve Unit was ingedeeld maar bij openbare orde. De plaatsvervangend commandant openbare orde heeft later gehoord dat dat het openbaar orde-aspect een zo belangrijk onderdeel was. Ongeveer 4 tot 5 dagen voor aanvang van de Eurotop had de plaatsvervangend commandant openbare orde zijn eerste kennismaking met zijn mede-commandanten en het gevormde beleid.

Italianen (Zaterdag 14 juni 1997)

De commandant openbare orde is op station Amsterdam Sloterdijk met de opgehouden en uitgewezen Italianen bezig geweest. De plaatsvervangend commandant openbare orde heeft zich met name bezig gehouden met de ontwikkelingen op het Centraal Station. Volgens de plaatsvervangend commandant openbare orde hebben er vanaf het moment dat hij op het Centraal Station aankwam, hier geen charges meer plaatsgevonden.

Lawaaidemonstratie bij hoofdbureau

Later op de avond kreeg de plaatsvervangend commandant openbare orde van de operationeel commandant het bericht dat er een groep vanuit Vrankrijk richting het hoofdbureau van politie liep. De opdracht van de operationeel commandant aan de plaatsvervangend commandant openbare orde luidde op dat moment: 'als zich gewelddadigheden en vernielingen voordoen, dan moet de groep ingesloten en aangehouden worden.' Volgens de plaatsvervangend commandant openbare orde zou de groep dan als geheel kunnen worden geïsoleerd, zodat daarna de aanhoudingseenheid - al dan niet op aangeven van de verkenningseenheid - de verdachten eruit kon halen. Volgens de plaatsvervangend commandant openbare orde was deze opdracht in overeenstemming met de normale tolerantie-grenzen die inhielden dat zou worden ingegrepen indien op grote schaal vernielingen worden aangericht. Het was met andere woorden geen bijzondere opdracht.

Op een gegeven moment werd doorgegeven dat er door de groep stenen uit de grond warden gehaald, ruiten werden ingegooid en auto's warden vernield. De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'ik was er zelf redelijk laconiek onder. Ik moet dat soort dingen bij wijze van spreken eerst zelf zien. Dergelijke berichten worden nogal eens aangedikt voordat ze do operationeel commandant bereiken.' De plaatsvervangend commandant openbare orde had inmiddels vanuit de uitgangspositie bij het hoofdbureau op een aantal plaatsen pelotons neergezet, en hier en daar wat kleinere eenheden. Het peloton uit Twente had maar één liaison (=gids), dus kon zij ook alleen als geheel peloton ingezet worden.

De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'Een insluiting op de grachten is dan vrijwel onmogelijk. Je kan die jongens niet de grachten op sturen. Die weten op een gegeven moment echt niet meer waar ze zijn. Alleen als je echt goede liaisons hebt die de binnenstad heel goed kennen, dan kan je veel meer doen met secties en groepen. We beschikten ook niet over een goede kaart van het gebied waarop de route Vrankrijk - hoofdbureau was aangegeven. Die was op de eerste dag nog niet voorhanden.' De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'tot een insluiting is het echter nooit gekomen. De groep is niet verder dan halverwege de Elandsgracht gekomen. Daar trok de groep zich een beetje terug. Toen heb ik een Amsterdams peloton groepsgewijs richting de groep gestuurd. Op dat moment viel de groep uit elkaar. De surveillerende groepen ME konden daarna ook geen als zodanig herkenbare groepjes ordeverstoorders vinden.

De ernst van de vernielingen bleek achteraf mee te vallen. De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'ik heb begrepen van de operationeel commandant dat, toen men is gaan kijken toen bet licht werd, dat hij weinig tot niets heeft kunnen vinden, althans dat er geen sprake was van opgebroken straten, series ingegooide ruiten en rijen vernielde auto's. Het beeld van de ernst van de vernielingen voldeed dan ook niet aan de werkelijkheid.'

Gedurende de evaluatie op zondagochtend 15 juni 1997 heeft de plaatsvervangend commandant openbare orde te kennen gegeven dat er meer liaisons moesten komen voor de 'buitenlandse pelotons ME'. Ook heeft hij gevraagd om beter gedetailleerde kaarten van het gebied rondom Vrankrijk en de binnenstad. De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'dat was toch een voorspelbare route geweest, die had standaard in ieder voertuig moeten liggen.' Ook gaf hij aan dat het aanhouden met eenheden ME niet altijd even gemakkelijk is. In de binnenstad is een insluitingsactie vrijwel onmogelijk, althans met pelotons die slechts als geheel kunnen worden ingezet.

Vrankrijk (zondag 15 juni 1997)

De plaatsvervangend commandant openbare orde is van mening dat er op zondag 15 juni niet veel bijzondere demonstraties waren geweest. Er was niet echt een andere sfeer merkbaar. De aanhoudingen in de namiddag bij Vrankrijk kwamen voor hem dan ook eigenlijk als een verrassing. De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'ik had gehoord dat het arrestatieteam er die middag al mee bezig was geweest. Die werkwijze verraste mij nogal. Ik kon artikel 140 op dat moment niet plaatsen, maar ik ga ervan uit dat de beleidsstaf voldoende achtergrond- informatie had om tot die beslissing te komen. En er waren op die zondag natuurlijk ook al groepjes die op pad werden gestuurd en die confrontaties zochten. Ik vond het niet echt vreemd, maar ik had zelf geen informatie die de toepassing van artikel 140 kon rechtvaardigen.'

De plaatsvervangend commandant openbare orde stond die zondagavond tijdens de insluiting op de kruising Paleisstraat/Spuistraat tegenover de groep demonstranten. De plaatsvervangend commandant openbare orde: ik had bij de briefing met de operationeel commandant gehoord dat als er weer een demonstratie zou komen als die op zaterdagavond had plaatsgevonden, getracht moest worden de groep in te sluiten. De opdracht met betrekking tot Vrankrijk was duidelijk: 'als er een demonstratie uit Vrankrijk komt, dan moet je die insluiten en aanhouden'. Toen de groep eenmaal op de grond zat overlegde de plaatsvervangend commandant openbare orde met de commandant aanhoudingseenheid wat ze nu met de groep moesten doen. De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'met betrekking tot de grote groep ben ik er vrijwel zeker van dat er geen mensen tussen zaten die niet uit Vrankrijk kwamen. Na enig overleg gaf de operationeel commandant opdracht de gehele groep in zijn geheel aan te houden.'

Kort daarna is er ruimte gemaakt voor de stadsbussen die de aangehoudenen zouden vervoeren naar de PI Over-Amstel. Er waren door de operationeel commandant 3 tot 4 bussen besteld op grond van een schatting van bet aantal arrestanten. De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'dat aantal bleek al snel te weinig. Toen de eerste drie bussen waren vertrokken, leek de groep nauwelijks kleiner geworden. Toen hebben we nog een aantal bussen besteld.'

Volgens de plaatsvervangend commandant openbare orde is er wel enig geweld gebruikt bij de aanhouding van de demonstranten: 'over het algemeen ging het redelijk rustig. Ik heb af en toe wel wat geschreeuw geboord. Ik heb ook gezien dat sommige demonstranten stevig werden vastgepakt, maar ik heb niet gezien dat er demonstranten werden geschopt of geslagen.

Ook heb ik gezien dat een vuurpijl of een lichtkogel in de groep terechtkwam, in de buurt van de aanhoudingseenheid. Kort daarna werd een jongen uit de groep gehaald die bloed op zijn hoofd had. Nadat alle demonstranten waren afgevoerd, werd het heel erg rustig op straat. Toch kwamen na enige tijd nog kleine groepjes mensen uit Vrankrijk. Toen hebben de commandant openbare orde en de commandant aanhoudingseenheid de opdracht van de operationeel commandant gekregen om de groepjes in te sluiten en aan te houden.

Volgens de plaatsvervangend commandant openbare orde is ook nog even overwogen om het pand binnen te vallen: 'dat was een rood-groen-rood-groen actie. De aanwezige vertegenwoordiger van de politie van het beleidscentrum zei rechtstreeks: 'we gaan zo optreden!' Via de operationeel commandant kregen we te horen dat de overige leden van het beleidscentrum nog twijfelden. Na een half uur werd er toch maar van af gezien. Toen waren er eigenlijk ook geen mensen meer te zien. Het was heel erg rustig.'

Jubeldemo (maandag 16 juni 1997)

De plaatsvervangend commandant openbare orde nam op maandag 16 juni 1997 de dienst van de commandant openbare orde (dag) over bij het Grenshospitium waar de fietsdemonstratie net was afgelopen. De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'toen zijn we terug gereden naar Amsterdam. Onderweg kregen we informatie dat een groep demonstranten zich had verzameld op de Nieuwmarkt. De deltaeenheden waren daar al ter plaatse. Volgens de berichten ging het om ongeveer 20 mensen. Daarna kwam er informatie van de delta-eenheden dat de groep een taart wilde aanbieden aan president Chirac. Niemand bleek echter als leider of organisatie te kunnen worden aangewezen. Wel was er een man met een taart in zijn handen die de pers toesprak en richting Hotel de l'Europe liep. Ook was er een groep opgestaan die de Kloveniersburgwal opliep. Ik had het gevoel dat er niet echt sprake was van een georganiseerde demonstratie.'

De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'de opdracht op dat moment hield in dat we, slechts indien noodzakelijk, op grond van artikel 2 lid I (...) individuen moesten aanhouden. Op het moment dat wij ter plaatse waren zwierf er ook een groep tussen het hotel De Doelen en de Kloveniersburgwal. Er was veel verschillende informatie over deze groep. Ook was er nog even een meningsverschil met de operationeel commandant over de lokatie hotel The Grand die een sectie ME opeiste ter extra beveiliging van zijn lokatie. Toen hoorde ik dat er een groep op het Rokin was die richting Hotel de I'Europe aan het Muntplein wilde. Ook kwam er informatie van de operationeel commandant dat er treintjes via de Vijzelstraat naar hotel The Grand over het Muntplein moesten. Toen heb ik opdracht gegeven om het Muntplein schoon te vegen en heb ik de verschillende pelotons ME over de naaste omgeving verspreid om ook alle steegjes schoon te maken en het Rokin vrij te houden. Toen ik op het Muntplein kwam, zag ik dat er een peloton van buiten Amsterdam volledig verkeerd stond gepositioneerd. Achteraf bleek dat een ander peloton nog op de Vijzelstraat reed. Die kwam toen net aanrijden en moest dus eerst door de linies van het buiten-peloton. Dat was chaotisch. Daarbij kwam ook nog dat ik een commandowagen uit Gelderland tot mijn beschikking gehad. Daarin was door tussenschotten geen direct contact met de mobilofonist mogelijk. De schotten waren van hout, met het bovenste deel van plexiglas. Daar zaten van die loketgaatjes in waardoor je moest praten. Als je wat op de kaart moest aanwijzen, dan was dat eigenlijk niet mogelijk. Tenslotte was het lastig dat één mobilofonist uit Apeldoorn kwam en niet goed op de hoogte was van de situatie ter plekke, met al die steegjes rondom de Amstel en het Rembrandtplein. Dat maakte bet snel verplaatsen van groepjes en secties ook minder gemakkelijk. De andere mobilofonist kwam wel uit Amsterdam, maar dit was haar eerste grootschalige optreden. Dan is het ook niet makkelijk om meerdere pelotons ME goed aan te sturen.'

Volgens de plaatsvervangend commandant openbare orde was de eerste actie niet gericht op het insluiten van de groep demonstranten, maar op het verwijderen van de groep van het Muntplein en het Rokin. Kort daarna kwam de opdracht van de operationeel commandant: 'insluiten en aanhouden!'. De groep liep toen op de Amstel tussen de Halvemaanbrug on het Muntplein. De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'ik heb bet gevoel dat de beslissing tot aanhouding van de operationeel commandant een emotionele actie was in plaats van een weloverwogen, goed voorbereide actie. Ik had op dat moment het contact verloren met de pelotonscommandant Bravo 40 op de brug, dus die kon ook niet weten dat er moest worden ingesloten. Toen ben ik gaan insluiten tussen de Halvemaanbrug en de Blauwbrug. Daarbij moesten vanaf het Rembrandtplein ook de Bakkerstraat, de Wagenstraat en de Paardestraat worden afgesloten.

Toen de groep was ingesloten kreeg ik het signaal van de commandant aanhoudingseenheid dat zich een aantal mensen in de ingesloten groep bevonden die er echt niet tussen hoorden. Maar als je moet insluiten met vijf pelotons die de weg daar niet goed kennen, dan heb je op dat moment geen tijd om de operationeel commandant op die consequentie te wijzen.'

De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'toen ik de groep had ingesloten, heb ik contact opgenomen met de operationeel commandant. Van de operationeel commandant moesten we selecteren op uiterlijk. Daarna heb ik met de commandant van de aanhoudingseenheid en met de operationeel commandant overlegd welke criteria we daarbij moesten hanteren. Gekscherend hebben we toen nog tegen elkaar gezegd: 'waarop moeten we nou in godsnaam selecteren, op snorren?' We hebben het zo goed mogelijk gedaan. Daarna hebben we drie bussen besteld. Die stonden al klaar op het mr Visserplein. We wisten op dat moment nog niet waar de arrestanten naaroe moesten. Men was bezig met Over-Amstel, maar dat was nog niet zeker.'

Arrestantenbehandeling

De arrestanten zijn in eerste instantie naar de sporthal van de Koninklijke Marechaussee in Badhoevedorp gebracht. Daar stond alles al klaar voor de opvang van grote groepen arrestanten. De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'iedereen kon zitten in de bus. Dat was anders bij het vervoer vanaf Vrankrijk. Daar moesten een paar mensen in de eerste bussen en in de laatste bus staan wegens plaatsgebrek.' Op de vraag of geboeid in de bus staan niet gevaarlijk is, antwoordde de plaatsvervangend commandant openbare orde dat dat eigenlijk zo zou kunnen zijn.

De plaatsvervangend commandant openbare orde: 'ik heb later begrepen dat ze in Over-Amstel moesten wachten op een bijstandspeloton van het Gevangeniswezen. Daarna zouden de arrestanten daar terechtkunnen. Tegen de tijd dat we bij de sportzalen in Badhoevedorp aankwamen, rond 03.45 uur, kregen we het bericht dat ze om halfvijf in Over-Amstel klaar zouden zijn. We hebben toen de arrestanten niet laten urineren want dat zou nog langer gaan duren in verband met het doorknippen van boeien, toezicht houden en het opnieuw boeien. We hebben toen bij Badhoevedorp rechtsomkeert gemaakt, en kwamen iets na halfvijf aan. We konden daar gelijk naar binnen en op de binnenplaats kregen we direct water en warden er twee mobiele toiletten geplaatst Ook zijn alle arrestanten van de handboeien ontdaan. In de Bijlmer heeft de tweede selectie van arrestanten plaats gevonden door de hulp-officieren van Justitie. De sfeer in Over-Amstel was gezien de omstandigheden relatief gemoedelijk. We hebben zelfs nog een discussie gehad met een aantal arrestanten over zone drie ...'

Afsluiting

Aan de plaatsvervangend commandant openbare orde wordt een verslag van dit gesprek toegezonden.

Goedgekeurd: 30 oktober 1997