Verslag van het gesprek van de Commissie voor de politieklachten met de pelotonscommandant van de Bravo 80 7 oktober 1997

Aanwezig: de pelotonscommandant van de Bravo 80; de heer D. Samkalden en mevrouw P.M. Vollebregt (Commissie); de heer J.M. Mul en mevrouw M.A. Hanrath (Secretariaat)

Inleiding

De Commissie voor de politieklachten evalueert het optreden van de politie tijdens de Eurotop naar aanleiding van de klachten die bij de Commissie zijn binnengekomen. De Commissie heeft gesproken met de korpsleiding en bijna alle pelotonscommandanten. De Commissie richt zich met name op drie grote incidenten: de trein met Italianen, de aanhoudingen bij het pand Vrankrijk en de Jubeldemonstratie bij de Amstel op maandagavond. De pelotonscommandant van de Bravo 80 kwam uit de regio Rotterdam-Rijnmond.

Voorbereiding Eurotop

Aanvankelijk had Amsterdam gevraagd om assistentie van 200 'platte petten' uit het regiokorps Rotterdam-Rijnmond. Op vrijdagavond 13 juni kwam pas de vraag om een peloton ME uit Rotterdam-Rijnmond. Het peloton zou tot maximaal dinsdag in Amsterdam blijven, dit werd woensdagochtend. De districten in het korps Rotterdam-Rijnmond dienden de ME-ers aan te dragen en te zorgen voor vervanging van diensten. Het gevormde peloton was dan ook een samenstelling van mensen uit allerlei secties. Dit maakt voor het optreden niet veel uit.

Zaterdag 14 juni 1997

Het peloton Bravo 80 kwam zaterdagochtend aan in Amsterdam. Aan de J. Huizingalaan vond een korte briefing plaats. Hierbij werd kort ingegaan op het incident op de vrijdagavond. Tevens werd de gang van zaken voor de daaropvolgende dagen besproken. Er was niet veel tijd om diep op de zaken in te gaan. Ook is niet specifiek ingegaan op de houding van ME-ers tijdens de Eurotop. Volgens de pelotonscommandant van de Bravo 80 is dit ook niet gebruikelijk. Wel is op de briefing van zondagochtend aangegeven niet te dicht bij de krakers te gaan staan om het overzicht op het directe werkveld te kunnen behouden. De pelotonscommandant van de Bravo 80 had geen bijzondere verwachtingen ten aanzien van de demonstratie op zaterdag 14 juni.

Weteringcircuit

De Bravo 80 stond eerst bij het Centraal Station, ging toen naar de Marinekazerne en van daaruit naar het Weteringcircuit. De Bravo 80 ontving het bericht dat hier vlaggenmasten werden afgebroken. Ook zou een linie 'platte petten' met stenen zijn bekogeld, hetgeen voor de Bravo 00 reden vormde de aanrijdende Bravo 80 om spoed te vragen. Bij aankomst was het dan ook 'gelijk voluit'. Er was geen tijd om eerst vriendelijk de demonstranten te benaderen. Naar aanleiding van berichten dat Autonomen traangas bij zich zouden hebben namen de ME-ers gasmaskers met geplaatste filters op de man mee.

De pelotonscommandant van de Bravo 80 geeft aan dat hij niet direct een volledig overzicht had van de situatie vanwege de onbekendheid met de stad. Aanrijdend vanaf het Heinekengebouw zag het er op het Weteringcircuit ter hoogte van de Vijzelstraat rommelig uit. De Bravo 80 vormde een linie om de Weteringschans af te zetten en kreeg assistentie van de bereden politie. Middels de linie werd het Weteringcircuit afgesloten zodat de groep gedwongen werd vanaf de Vijzelstraat de Weteringschans richting het Leidseplein op te gaan. Hier is geen klap gevallen, de orde verstorende acties waren eigenlijk al voorbij. Het peloton bleef tot het einde van de demonstratie op het Weteringcircuit. De Bravo 80 heeft, anders dan via de berichtgeving via de mobilofoon, niets gemerkt van de acties bij de ABN-Amro op het Leidseplein en het incident met de politiebus in de Marnixstraat. Bij het aanrijden hebben de bussen gebruik gemaakt van de sirenes in de Sarphatistraat.

Gebruik van 'toeters en bellen' is afhankelijk van de verkeerssituatie en wordt per straat afgewogen. Tijdens de rit veranderde de opdracht van Bravo 00 van karakter, het werd een spoedopdracht. De sirenes waren uit bij aankomst op het Weteringcircuit.

Het korps Rotterdam-Rijnmond werkt niet met delta's (vredesdetachement). Ook bij de briefing werd niet stilgestaan bij de taak van de delta's en de samenwerking hiermee. In de aanloop van de demonstratie op zaterdagmorgen was hier geen tijd voor.

Vanaf het Weteringcircuit vertrok de Bravo 80 richting de Nederlandsche Bank waar zij de Bravo 70 afloste. Hier bleef het peloton maximaal 3 kwartier. Rond deze tijd was de trein met Italianen in beeld gekomen. Meerdere pelotons van Amsterdam-Amstelland waren hierbij betrokken, ook de Bravo 80 werd gevraagd richting het Centraal Station te komen.

Trein met Italianen

Het peloton Bravo 80 parkeerde bij het politiebureau op de Nieuwezijds Voorburgwal. Hier vandaan moest het peloton richting de brug met de groene leuning op de hoek Prins Hendrikkade/ Singel. Enkele demonstranten haalden hier 'rottigheid' uit en gooiden met voorwerpen. De Bravo 10 was hier reeds aanwezig. De Bravo 80 moest zich door het verkeer op de Prins Hendrikkade manoeuvreren om het Singel te kunnen bereiken waar op een gegeven moment 'fors werd gegooid'. Een deel van de demonstranten ging het Singel op. Het peloton heeft zich toen gesplitst om het gebied af te zetten. Een eerste groep heeft een linie gevormd over de breedte van de Prins Hendrikkade. De opdracht was deze straat 'schoon te vegen' en de druk hier op te heffen. Eén sectie stond op de brug over het Singel. Hier werden de ME-ers bekogeld en zijn enkele korte charges uitgevoerd. De ME-ers moesten letten op de onderdoorgang. Eén groep vormde een linie bij de Haarlemmerstraat. De Bravo 80 heeft lange tijd op het kruispunt gestaan, op een gegeven moment waren er nauwelijks meer mensen op het Singel. De Bravo 80 kreeg de opdracht terug te keren naar het politiebureau op de Nieuwezijds Voorburgwal. Op de weg hier naartoe werd de pelotonscommandant van de Bravo 80 geconfronteerd met een grote groep zittende demonstranten op de Prins Hendrikkade voor het station. Hij heeft toen zelf besloten om te keren en via een andere route het bureau te bereiken. Na het eten keerde het peloton rond 21.00 uur terug op de Droogbak. De ME-ers konden de trein met Italianen zien staan. De situatie leek onder controle.

Diverse lokaties

Na vertrek bij het Centraal Station is de Bravo 80 nog op diverse lokaties geweest. Om 02.30 uur was de dienst afgelopen. De ME-ers sliepen in het Ibis-hotel. De pelotonscommandant van de Bravo 80 geeft aan dat de Bravo 80 geen vaste posities inhield. De inzet van het peloton was afhankelijk van de actuele situatie.

Zondag 15 juni 1997

Op zondagochtend vertrok de Bravo 80 om 9.00 uur bij Ibis en was om 10.00 uur inzetbaar. Voor de pelotonscommandant en zijn sectie-commandanten volgde een lange briefing. Tijdens de briefing werd met name stilgestaan bij het optreden van de delta's, de Autonomendemonstratie, de incidenten bij het Centraal Station op zaterdag en de besluitvorming op zaterdag. Hierbij werd kort stilgestaan bij het moment waarop de Bravo 80 bij het kruispunt Singel/Prins Hendrikkade stond en de opdracht van Bravo 00 tot vrijgeven kwam. De pelotonscommandant had op dat moment de beslissing genomen het gebied nog niet vrij te geven aangezien hij dan een voortzetting van de incidenten verwachtte. De Bravo 00 was hiermee akkoord gegaan. Tevens werd aandacht besteed aan het besluit van de pelotonscommandant van de Bravo 80 de groep zittende demonstranten op de Prins Hendrikkade te vermijden.

Tijdens de briefing werd ook ingegaan op de te verwachten acties. Hierbij werd gesproken over de Sexrave en de Legalize!-demonstratie. Geadviseerd werd enig contact met de demonstranten te mijden. Er is tijdens de briefing gesproken over de sfeerverandering. De Bravo 80 had het 'positieve beeld' van vrijdag echter nooit meegemaakt. Voor hem was er dan ook niet echt sprake van een verandering. Ook is gesproken over Vrankrijk. Verteld werd dat Vrankrijk een krakerspand is en dat er contact was geweest met de bewoners. De contacten waren op dat moment goed.

Autolozen-demonstratie

De Bravo 80 kreeg de opdracht met de demonstratie mee te rijden maar zolang er niets gebeurde uit de buurt te blijven. Op enkele plaatsen is positie ingenomen, bijvoorbeeld op de Sarphatistraat om de toegang tot De Nederlandsche Bank te verhinderen. Er was veel lawaai maar er gebeurde niet veel. Ter hoogte van de leuning op de brug is een klap uitgedeeld door een ME-er. Deze kwam iets ongelukkig op het horloge van de demonstrant terecht. Hiervan is een geweldsrapportage opgemaakt die, met het pelotonsjournaal, verstuurd is naar het korps Amsterdam-Amstelland. Midden op de brug stond een voertuig van de aanhoudingseenheid. Dit was een wat ongelukkige plek aangezien de demonstratie hier langs kwam. De aanwezigheid van de bus kan wellicht aanleiding vormen tot agressie. De Bravo 80 heeft hierna diverse lokaties ingenomen, waaronder het Kattenburgerplein en het Centraal Station op de brug tegenover het Damrak. Op een gegeven moment kwam het bericht dat 200 leden van de zogenaamde Vrankrijkgroep aanwezig waren op de Nieuwmarkt. Hierbij is niet specifiek aangegeven dat zij op dat moment ook uit het betreffende pand kwamen. De Bravo 80 zou als eerste het op de Nieuwmarkt aanwezige peloton bij eventuele ongeregeldheden assisteren. Er is echter niets in die zin gebeurd, aangezien het plein gaandeweg de hierop volgende uren leeg druppelde.

Acties bij Vrankrijk

Rond 21.00 uur vond een kort incident plaats bij de Plaza achter het Paleis. Een aantal mensen waren de Plaza binnengegaan en dit zou tot problemen leiden. De pelotonscommandant kreeg de opdracht met kleine groepjes te gaan surveilleren ter voorkoming van ordeverstoringen. Bij aankomst van de Bravo 80 was er niets meer aan de hand, waardoor de noodzaak tot groepsgewijze surveillance verviel. De Bravo 80 is voor en naast de Plaza in de bussen gebleven. Bij de Plaza heeft de pelotonscommandant geen delta's gezien, er was niet veel aan de hand toen de Bravo 80 bij de Plaza arriveerde.

De Bravo 80 kreeg de opdracht op drie lokaties te gaan staan. Eén sectie stond op de Raadhuisstraat dicht bij de hoek Nieuwezijds Voorburgwal, één groep op de Prinsengracht en één groep op de Rozengracht. Dit duurde nog geen 15 minuten. Hierna kwamen de berichten 'er staan meer dan 100 mensen voor Vrankrijk', er werd gesproken over 'nogal wat' en 'enkele honderden'. Door een verrekijker zag de pelotonscommandant van de Bravo 80, staande in de Raadhuisstraat, een grote groep mensen en de delta's. De Spuistraat ter hoogte van het betreffende pand werd volledig in beslaggenomen. Via de mobilofoon ontving de Bravo 80 sporadisch berichten. Er werd in verband met het afluistergevaar meer gebruik gemaakt van GSM's. Het was niet geheel duidelijk wat er ging gebeuren. De pelotonscommandant van de Bravo 80 interpreteerde de situatie in die zin dat de groep ingesloten en aangehouden zou gaan worden.

De voor het pand staande groep personen zette zich op een gegeven moment in beweging richting de kruising Paleisstraat/Spuistraat. Ziende dat de groep in beweging kwam, wilde de Bravo 80 mobilofonisch dan wel middels de GSM direct contact hebben met de Bravo 00. De Bravo 00 was echter op dat moment via beide mogelijkheden, gegeven het intensieve berichtenverkeer, onbereikbaar. Ter hoogte van de kruising Paleisstraat/Spuistraat wijzigde de groep van 'verschijningsvorm'. Tot dat moment bestond de groep uit min of meer loslopende personen. Vanaf de kruising werd echter ingehaakt en de volle breedte van de weg systematisch gebruikt. Hierdoor ontstond een duidelijke demonstratie, met een nadrukkelijke massaliteit en snelheid van lopen, waarvan een dreigende sfeer uitging. Dit werd mede veroorzaakt doordat meerdere demonstranten bivakmutsen ophadden. In deze fase herkenden de in het voertuig van de Bravo 80 aanwezige medewerkers in de voorste rij van de groep één van de 'leiders' van de demonstratieve optocht over de Nieuwezijds Voorburgwal van zaterdagmiddag. Aangezien de groep richting Raadhuisstraat bleef lopen, was het op dat moment kiezen of delen voor de Bravo 80. Het niet afsluiten van de Spuistraat ter hoogte van de Raadhuisstraat betekende zonneklaar dat de groep ongehinderd alle kanten uitkon, wel afsluiten was echter (nog) niet opgedragen van de zijde van de Bravo 00. Gelet op de overige berichtgeving concludeerde de Bravo 80 echter dat het niet de bedoeling was dat de groep zou gaan lopen, zodat zijnerzijds tot de afsluiting van de Spuistraat werd gekomen. Aanvankelijk liep de groep door, om vervolgens niet ver voor de linie tot stilstand te komen. Tegelijkertijd werd door de tweede sectie van de Bravo 80 de Paleisstraat aan de zijde van de Singel afgesloten. Kort nadat tot beide afsluitingen was gekomen is de Bravo 00 hiervan op de hoogte gebracht.

Inmiddels clusterde de groep demonstranten op de Paleisstraat/ Spuistraat, met name aan de zijde van de Singel. De pelotonscommandant van de Bravo 80 concludeerde hieruit dat kennelijk in de Paleisstraat aan de Damzijde een ME-linie was/werd gevormd, hetgeen korte tijd later ook het geval bleek te zijn. Vervolgens werd in de Spuistraat een dubbele linie in een halve cirkel om de groep heen gezet. Op deze wijze was de groep volledig ingesloten. In de Paleisstraat is enige tijd nadat tot deze afsluiting gekomen was, een persoon aangehouden wegens vernieling van een daar parkeerde auto.

Een deel van de groep demonstranten ging op de grond zitten. Enkele demonstranten klommen op vensterbanken boven de ME-ers. De ME maakte zich zorgen over een elektriciteitsdraad die boven de groep demonstranten in de Paleisstraat hing. Aan de draad hing een fles. Op de daken van het pand tegenover Vrankrijk (hoek Spuistraat/Paleisstraat) stonden mensen op het dak boven de ME-linie. Volgens de berichten uit de helikopter was gooimateriaal op de daken aanwezig. De pelotonscommandant van de Bravo 80 zag enig vuurwerk, het afschieten van kogels heeft de pelotonscommandant van de Bravo 80 niet gezien. De communicatie op de grond was niet erg helder.

Achter de linie bij het Singel verzamelde zich een grote groep nieuwsgierigen. De Bravo 40 werd ingezet om de groep terug te dringen. De pelotonscommandant van de Bravo 80 zag een aantal demonstranten die bij verdere schermutselingen ook aanwezig waren. Een van de demonstranten had op zaterdagavond een leidende rol gespeeld bij een klein incident op de Nieuwezijds Voorburgwal. Op de Nieuwezijds Voorburgwal liep een groep demonstranten die de geparkeerde ME-bussen moesten passeren. De bewuste demonstrant nam het initiatief tot het vormen van een lint voor de ME-bussen om de groep demonstranten hier probleemloos langs te leiden.

Aanhouding en inladen in bussen

De pelotonscommandant van de Bravo 80 heeft gezien dat een deel van de demonstranten onder verzet meeging. Anderen werden met geweld losgetrokken. De ME-ers uit Rotterdam-Rijnmond hebben niet bij de arrestaties geassisteerd. In de Bravo 80 zaten meerdere vrouwen, zij stonden in de linie. Zij zijn niet gevraagd te assisteren bij de veiligheidsfouillering. De pelotonscommandant van de Bravo 80 heeft niet gezien wat is gebeurd qua veiligheidsfouillering. In Rotterdam-Rijnmond is het een standaard afspraak dat ook bij grote demonstraties vrouwen door vrouwen worden gefouilleerd.

Indien de ME heeft geassisteerd, dan is dit sporadisch gebeurd. De pelotonscommandant van de Bravo 80 heeft zich uit tactisch oogpunt verbaasd over de inzet van de aanhoudingseenheid. De leden van de aanhoudingseenheid wil je over het algemeen onbekend houden.

Er vond nog één incident plaats bij de linie bij de Raadhuisstraat. Achter deze linie ontstond enige drukte aangezien de delta-posten waren vrijgegeven. Hier werd één aanhouding verricht. Hierna verplaatste de Bravo 80 zich naar het voorplein van het Centraal Station. Na een kwartier werd het peloton al weer opgeroepen richting Nieuwezijds Voorburgwal te rijden waar de ME linies moest vormen in de stegen tegenover het pand Vrankrijk. Het was niet geheel duidelijk wat er gebeuren moest. Drie mensen die vanuit de Spuistraat langs de ME in de in de Wijdesteeg liepen werden in eerste instantie doorgelaten. Later kwam een opdracht tot het aanhouden van eenieder die uit de Spuistraat kwam. Op een later moment moesten de mensen die uit Vrankrijk kwamen worden aangehouden. In totaal heeft de ME hier ongeveer 5 mensen aangehouden. De grond voor aanhouding was op dat moment niet geheel duidelijk. Na een uur kon de Bravo 80 weer weg, het leek alsof er geen verder optreden bij Vrankrijk zou gaan plaatsvinden.

Maandag 16 juni 1997

De Bravo 80 begon maandag om 12.00 uur. In de ochtend kreeg de pelotonscommandant van de Bravo 80 te horen dat verwacht werd dat zijn peloton nog de gehele maandag in Amsterdam zou zijn. Tijdens de korte briefing werden de verwachtingen ten aanzien van de Koerdendemonstratie en de fietsdemonstratie doorgenomen. Ook werd kort stilgestaan bij de 350 arrestanten in de PI Over-Amstel, de aanhoudingen op grond van 140 en Vrankrijk.

Fietsdemonstratie

In opdracht van de Bravo 00 werd positie ingenomen op het Heinekenplein om te voorkomen dat de fietsdemonstranten richting het centrum zouden gaan. De Bravo 80 was ter plaatse voor de fietstocht langskwam. De Bravo 80 werd geassisteerd door de bereden politie. Er gebeurde niet veel. De pelotonscommandant zag één bakfiets met tennisballen en meerdere slaghouten. In een andere bakfiets werden jerrycans met vloeistof vervoerd. In aanvang wilde de groep demonstranten richting het Weteringcircuit. De situatie op het Heinekenplein was overzichtelijk en de sfeer was redelijk. De commandowagen van de pelotonscommandant van de Bravo 80 stond tegenover het plein, tussen de 1ste J. van Campenstraat en de Quellijnstraat. De wagen van Bravo 00 stond achter hem geparkeerd. Alle straten werden afgezet zodat de demonstranten alleen de Ferdinand Bolstraat in konden. De 1ste J. van Campenstraat en de Quellijnstraat werden afgezet door de bereden politie. De groep reed toen richting het Grenshospitium. De ME volgde de demonstratie tot de A-10. Een moment was men bang dat de demonstranten de autoweg op zouden gaan, naast de autoweg bleek echter een fietspad te liggen. Het peloton ging niet mee naar het Grenshospitium maar ging eten in de Joh. Huizingalaan.

Jubeldemonstratie

Na het eten stond de Bravo 80 rond 20.00 uur op het Rembrandtplein. Het peloton heeft hier lang gestaan, het was gezellig. Rond 22.30 uur hoorde men van enig gerommel op de Wallen. Kort hierop kreeg de pelotonscommandant van de Bravo. 80 de opdracht naar het Muntplein te gaan en dit af te zetten. Op het Muntplein stond een groep demonstranten tegen het water aan, vlakbij de brug van de Nieuwe Doelenstraat. De delta's waren reeds aanwezig. Een deel van de groep wekte de indruk naar rechts te lopen. De gehele situatie was nogal rommelig. Alles afzetten was een bijna onmogelijke opdracht. De Bravo 80 heeft toen linie gevormd op het Muntplein om het Rokin, de Kalverstraat, het Singel en de Vijzelstraat af te sluiten. Vanaf het Muntplein had de pelotonscommandant geen zicht op de gebeurtenissen op de Amstel (straat). Een groep demonstranten probeerde via de Bakkerstraat/Amstelstraat het Rembrandtplein te bereiken, dit creëerde een chaotische situatie. De opdrachten kwamen binnen op een zodanige manier dat de Bravo 80 het spoor volledig bijster was en geen zicht meer had op de gehele situatie. Waarschijnlijk was iemand de draad kwijt.

De Bravo 80 trok de Reguliersbreestraat in om te voorkomen dat de linie van achteren met demonstranten zou worden geconfronteerd. Op een gegeven moment stond de linie van de Bravo 80 oog in oog met de linie van Utrecht. De Regulierssteeg en Halvemaansteeg zijn toen afgezet. Uiteindelijk werden alle straten afgezet. De pelotonscommandant van de Bravo 80 wist niet of de groep zich nog wel bij de Amstel bevond. Niemand leek enig overzicht te hebben. Er was sprake van een verward lijkende opdrachtgeving en een gewoonweg niet reageren op vragen om duidelijk, bedoeling, et cetera van / door de Bravo 00.

De pelotonscommandant van de Bravo 80 had niets gehoord over de eventuele aankomst van auto's (van delegaties). Er reden wel veel auto's onder motor-begeleiding rond. De pelotonscommandant van de Bravo 80 heeft zelf contact opgenomen met de Bravo 40 die daarop verderop is gaan staan. Bij het aanhouden van de demonstranten is de pelotonscommandant van de Bravo 80 niet aanwezig geweest. De pelotonscommandant van de Bravo 80 veronderstelde dat de demonstranten werden aangehouden op grond van het demonstreren in een verboden zone. Hij hoorde dat iets later nog een groep demonstranten is aangehouden bij het water en het plein bij de Stopera. De actie eindigde voor de Bravo 80 in de Vijzelstraat.

Evaluatie

De Bravo 80 heeft de aanvang van de Eurotop gemist en viel daardoor pas in toen de eerste incidenten reeds hadden plaatsgevonden. Ook bij het eerste optreden werd de Bravo 80 al geconfronteerd met incidenten. Het geweldsgebruik viel mee gedurende deze dagen. De pelotonscommandant van de Bravo 80 kan geen oordeel geven over het geweldsgebruik bij andere pelotons. In het peloton vond men het leuk ingezet te worden. Het optreden kostte veel energie en duurde lang maar de sfeer was goed. De pelotonscommandant van de Bravo 80 spreekt zijn waardering uit voor het werk van de commandanten openbare orde. Ook waren de gidsen voor zijn peloton zeer waardevol. Het geheel was logistiek goed in elkaar gezet.

De pelotonscommandant van de Bravo 80 denkt wel dat zonder inzet van de ME er meer ordeverstoringen in de stad zou zijn geweest. Een deel van de demonstranten oogde 'georganiseerd'. De aanhouding van deze groep schiep rust en gaf de grenzen aan.

Goedgekeurd: 16 oktober 1997