Het steeds scherpere asielbeleid in de Europese Unie heeft ook gevolgen in landen die grenzen aan de EU of er lid van willen worden. Eén van die landen is Roemenië. Het land maakt deel uit van de 'bufferzone' die is ontstaan rondom het fort Europa. Hier vindt de eerste selectie plaats van immigranten en vluchtelingen uit andere werelddelen. Roemenië is een doorgangsland voor vluchtelingen uit het Midden-Oosten en Afrika. Velen blijven in deze wachtkamer hangen en wordt de doorgang versperd. Tegelijkertijd is in Roemenië sinds 1989 de armoede gegroeid en de vervolging van Roma toegenomen.

Eén van de belangrijkste gronden voor het instorten van de regering Ceausescu was het verlangen naar het openen van de grenzen voor personenverkeer richting West-Europa. Voor handelsverkeer met het westen stonden de grenzen redelijk open, tegen de wil in van de USSR, voor Roemenen echter bestond tot 1989 vrijwel geen mogelijkheid tot reizen naar het buitenland, ook niet naar aangrenzende Oostbloklanden. Dat betekende isolatie van de Roemenen. Velen, onder hen veel Roma, probeerden illegaal de grens te overschrijden, bekochten dat met de dood, of verdwenen in de gevangenis waar mishandeling hen wachtte.
Toch kwamen sinds de zestiger jaren Somalische studenten in Roemenië, reisden Roemeense arbeiders naar Libië en vertrokken veel Roemeense joden naar Israel.

Uittocht uit Roemenië

Toen Ceausescu in '89 viel, trok men massaal het land uit. In '90 bereikte die uitstroom een hoogtepunt. De Roemeense economie stelde zich open voor de wereldmarkt, de economische herstructurering leidde tot massa-ontslagen. Met name kleinschalige bedrijvigheid werd getroffen, de levensstandaard daalde. De verscherping van het asielbeleid in Europa werd in dezelfde periode voelbaar in Roemenië.
Zo kwamen er nieuwe afspraken rondom uitwijzing tussen diverse landen, waarbij de EU-staten zich in navolging van de BRD verplichtten terugname-overeenkomsten met Roemenië te sluiten en hun grensbewaking te intensiveren.
De arm-rijk-verhouding in Europa leidde zodoende tot het intensiveren van grenscontroles, bijvoorbeeld aan de Hongaars-Roemeense grens, een buitengrens van het fort Europa. Vele landen die de buitengrens van Europa vormen, zoals Hongarije, hebben de immigratie- en verwijderingspolitiek van het west-Europese blok ruimschoots overgenomen. Ook gevolgen van oorlogen als die in voormalig Joegoslavië, Moldavië maar ook de tweede Golfoorlog en de gevolgen van het handelsembargo tegen Irak, hebben hun stempel gedrukt op Roemenië en haar grenzen.

Verscherpte controle

Met name militaire grenscontrole, maar ook controle in het achterland, zijn toegenomen. Op illegale grensoverschrijding staat voor Roemeense staatsburgers sinds '92 weer straf, voorheen was het een overtreding. Als men aan de grens of in het binnenland gearresteerd wordt, kan men met het ergste rekening houden. Roemenië is nog altijd een politiestaat, maandenlang vastzitten onder barre hygiënische omstandigheden in kleine ruimten is aan de orde van de dag; folter komt veelvuldig voor. Roemenië heeft ook, in navolging van EU-landen, een visumplicht ingevoerd voor mensen van het Zuid-Aziatische subcontinent. Voor inreis zijn een retourticket en financiële middelen verplicht. Roemenië heeft zich verplicht hen die illegaal uitreizen naar Hongarije of voormalig Joegoslavië (Servië), maar opgepakt worden, terug te nemen.

De Roemeense grens wordt bewaakt door twee controle-apparaten. De grenspolitie en douane controleren op straat, het station en in havens, en handelen reizigers af; de nationale grensbewakingsautoriteiten controleren langs de gehele groene grens, waarbij dienstplichtigen worden ingezet. Beide vallen onder het ministerie van Binnenlandse Zaken. De eerste is verdeeld over 6 regio's (waaronder Boekarest). De laatste is met 6 brigades verdeeld over de vele grensovergangen. De grens met Hongarije en de Oekraine is minder scherp bewaakt.

Asiel

Als men de Roemeense grens bereikt, asiel wil aanvragen en reisdocumenten kan overleggen, wordt men het land ingelaten. Bij het ontbreken van documenten moet men direct bij de grens een asielverzoek indienen, waarna men het land kan worden binnengelaten. Er heerst echter veel willekeur bij ambtenaren, zij kennen of respecteren deze toelatingsregels vaak niet. De asielprocedure in Roemenië kent bijna geen rechten toe aan de vluchteling, de geboden opvang is minimaal en er heerst grote armoede. Zo moeten asielzoekenden in Boekarest elke twee maanden hun voorlopige verblijfsvergunning laten verlengen, zij krijgen ongeveer 300 gulden leefgeld. Zij zitten vast in Roemenië, en kunnen geen visum voor elders krijgen omdat zij in Roemenië asiel hebben aangevraagd.

Als je aan de Roemeense kant van de grens met Europa rondloopt, bijvoorbeeld in de stad Arad, zie je schrijnende contrasten. Enerzijds in de hoofdstraat allerlei reisburo's die reizen naar steden in Europa aanbieden, anderzijds op de hoeken van de straat Roma-groepjes en, net achter de hoofdstraat, de verpauperde wijken van de stad. Veel huizen langs de grensstreek zijn overvol, slooprijpe woningen worden verhuurd aan immigranten op doorreis. Veel mensen zonder papieren worden er gearresteerd. In de eerste jaren na de val van de Muur was de grens tamelijk open voor personenverkeer. Inmiddels eindigt hier aan de Roemeens-Europese grens de reis voor vele vluchtelingen en migranten. In de jaren '90-'94 hebben meer dan 200.000 mensen geprobeerd de Hongaarse grenzen illegaal te overschrijden, in de hoop West-Europa binnen te komen, de meesten via Roemenië. Ongeveer de helft van hen werd bij deze poging gearresteerd. Meer dan de helft van dit aantal is Roemeen, daarna volgen Turken/Koerden, dan Pakistani. Velen worden vastgezet in de overvolle gevangenissen, zo moesten bijvoorbeeld 1400 gevangenen 600 bedden delen. Vaak ook daarom worden zij weer gedumpt, meestal na drie tot zes maanden vreemdelingendetentie. Ook in de gevangenissen van Timisoara en Oradea zitten immigranten vast.

Grensgevangenis

Op de luchthaven van Boekarest, Otopeni, staat sinds '94 een grensgevangenis. Er worden mensen gedetineerd van wie de identeit in de EU-landen niet achterhaald kon worden maar die verder ook niets met Roemenië te maken hebben. De vreemdelingenpolitie zegt over hen dat zij met de Roemeense vliegmaatschappij Tarom naar Europa zijn gereisd. Verder zitten er mensen gedetineerd die op weg waren naar West-Europa en in Roemenië bijvoorbeeld een tussenlanding maakten. Ook zitten er mensen vast die de landsgrens passeerden maar daartoe niet de benodigde visa hadden of bij razzia's zijn opgepakt.
Het transitverblijf op Otopeni wordt gedeeld door luchtvaartmaatschappijen, douane, grenspolitie en speciale eenheden. De ruimte is met behulp van Duitse know-how gerenoveerd en omgebouwd. Een groot aandeel in deze omvorming had de 'vertrek'maatschappij LuTas: Lufthansa Tarom Airport Services. Een gebouw dat beter af te sluiten was en meer afgelegen lag, dient als gevangeniscomplex. Tarom verzorgt daar 'op vrijwillige basis' de voedselvoorziening.

Velen worden uitgezet en nieuwe vluchtelingen gevangengezet. Sommigen zitten er vier maanden of meer. Of men gelucht wordt ligt aan de schappelijkheid van bewakers. Het kwam voor dat men 4 dagen niet in de buitenlucht kwam. De medische verzorging is minimaal; voor verschillende kwalen wordt dezelfde medicatie voorgeschreven. Er is geen TV, er zijn geen kranten, de gevangenen leven geisoleerd.

Vreemdelingendetentie is in Roemenië nooit openlijk politiek besproken, het is er gewoon, terwijl er geen wettelijke basis voor is. Een rechterlijk bevel tot bewaring of een rechterlijke toets bestaat niet. Het gaat om een soort politie-detentie zonder maximumtermijn; vaak wordt zo'n 5 maanden gedetineerd. In de dagelijkse praktijk zijn rechten afhankelijk van de willekeur van de dienstdoende ambtenaar. Politiek verantwoordelijk voor de detentiesituatie op de luchthaven is, naast de luchthavenpolitie en de samenwerkende vliegmaatschappijen, het 'interdepartementale comitee voor migratieproblemen'. Het is opgericht in september '92. In dit comitee zijn vertegenwoordigd de ministeries van Arbeid en Sociale Zaken, Binnenlandse en Buitenlandse Zaken, Justitie en Financiën en Economische Zaken, Gezondheid, Onderwijs en Wetenschappen. Dit comitee heeft wat aanbevelingen gedaan, zo moet binnen 1 maand beslist zijn op een asielverzoek. Maar volgens APADOR, het Helsinki-comitee uit Boekarest, worden deze richtlijnen meestal niet opgevolgd. In Roemenië kan alleen op woensdag en donderdag tussen 12 en 16 uur een asielverzoek worden ingediend, in het centrum van Boekarest. Voor hen die op de luchthaven vastzitten is dat onmogelijk. Er is daar ook geen gelegenheid gehoord te worden. Omdat de afwijzingsgronden niet meegedeeld worden is een eventueel beroep een farce.

Wachten op uitzetting

De opgepakte illegalen en vluchtelingen die uit andere EU-landen naar Roemenië zijn uitgezet, hebben geen mogelijkheid asiel aan te vragen, noch tijdens hun arrest, noch gedurende de gevangenschap. Velen vragen herhaaldelijk maar tevergeefs om asiel bij de politie en het UNHCR. Het UNHCR is op bezoek geweest in de gevangenis maar zei niets te kunnen betekenen.
Er zitten vluchtelingen uit Koerdistan, Irak, Burundi, Nigeria, India, China, Pakistan.

Uitzetting

De Roemeense regering heeft al tientallen jaren uitstekende diplomatieke betrekkingen met Turkije en verscheidene Arabische landen. Omdat Roemenië tegelijk een doorgangsland is voor veel vluchtelingen en migranten uit diezelfde staten, bestaat voor deze mensen een bijzonder gevaar, directe of indirecte uitzetting. Roemenië is 'goed' in groepsuitzettingen, die bovendien een militair karakter hebben. Een beruchte is de uitzetting van Tamils naar Colombo in '94 met een Tarom-vlucht. Velen van hen werden bij aankomst gearresteerd. Bij deze groepsuitzetting bleken Duitse ambassadebeambten een rol te spelen, terwijl het UNHCR buiten spel gezet werd.

bron: Rumanien. Vor den Toren der Festung Europa, FFM Heft 2, 1996, Berlijn