Imago opgepoetst?

Nog nooit eerder heeft de Nederlandse politie preventief zoveel mensen tegelijk opgepakt, voordat of zonder dat er ook maar iets gebeurd was.
Dit optreden is te vergelijken met dat van de zwaar bekritiseerde hoofdinspecteur Koppejan in 1966. Op 21 augustus van dat jaar wordt in Amsterdam een protestmars tegen de oorlog in Vietnam de hele avond opgejaagd. Door het gezag is geen toestemming verleend voor de mars. Uiteindelijk worden 279 demonstranten gearresteerd en met vee en verhuiswagens naar het hoofdbureau van politie afgevoerd. Een maand eerder werd een vergelijkbare groep ook op instigatie van Koppejan, ingeladen om her en der buiten de gemeentegrenzen te worden afgezet. De vele kritiek op wat de methode-Koppejan is gaan heten, heeft tot gevolg gehad dat er vanaf 1966 een vrijer klimaat is gekomen om te demonstreren.
De Eurotop in 1997 is voor bepaalde beleidsmakers aanleiding geweest de klok een flink eind terug te draaien. De wijze waarop politie en overheid hebben gereageerd op in omvang beperkte protesten is in de Nederlandse geschiedenis ongeëvenaard. Was er in 1966 nog sprake van een paniekerig en falend politieoptreden, tijdens de Eurotop hadden we te maken met een lang en grondig voorbereid plan.

In de weken voorafgaand aan de Eurotop heeft het Amsterdamse bestuur -burgemeester Patijn en zijn met openbare orde en veiligheid belaste ambtenaren- zich deëscalerend opgesteld. Patijn heeft aan wie het maar horen wilde verkondigd dat demonstreren mocht, behalve in de gebieden waar een noodverordening van kracht was. Dat hij en anderen voor deze houding kozen is niet verwonderlijk. De afgelopen weken is met name uit de Korpsberichten en andere politiebladen duidelijk geworden dat de politie uitstekend op de hoogte was van de meeste geplande acties. De CRI die belast was met het maken van de dreigingsanalyses was zeer te spreken over Internet als open bron voor alle aankondigin gen. Uit de processtukken van het kort geding tegen de internering van de Spuistraat-ar restanten blijkt dat de politie tevens wordt ge‹nformeerd door infiltranten en inlichtingen diensten.
De politie moet dus geweten hebben dat er geen gewelddadige acties in voorbereiding waren.
De tolerante pose van het gemeentebestuur staat in geen verhouding tot het politieoptreden tijdens de Eurotop.
Terwijl op zaterdagmiddag 14 juni 50.000 mensen vreedzaam demonstreren, houdt de politie op het Centraal Station de deuren van een Italiaanse trein gesloten. De inzittenden mogen pas gaan als de demonstratie is afgelopen, een deel van hen wordt langer vastge houden en op de trein terug naar huis gezet.
Tijdens de demonstratie vindt een aantal schermutselingen met de ME plaats. Burgemees ter Patijn verklaart voor de microfoon van NOVA dat hij de demonstratie geweldig vond. Het ingooien van de ruiten van een bank doet hij af als 'incidenten'. Bij elke grote demonstratie gebeurt wel wat, zegt hij.
Op zondagavond vertrekt een vreedzame demonstratie vanuit het café Vrankrijk op weg naar het hoofdbureau van politie. Vijftig meter verder en twee uur later zijn er 348 mensen aangehouden. Op maandagavond worden de jubeldemonstratie en een groep toeschouwers aan de overkant aangehouden: 141 arrestanten.
In totaal worden in een paar dagen tijd 750 mensen aangehouden en meegenomen, waarvan er meer dan zeshonderd als arrestant worden geregistreerd. De 120 Italianen van zaterdag worden niet meegeteld. Tegen niemand is enig bewijs dat hij of zij iets strafbaars van plan was of had ondernomen.

Wat is er tussen zaterdag- en zondagavond gebeurd dat de massale aanhoudingen rechtvaardigt? Burgemeester Patijn wringt zich in bochten. Hij kiest er voor onschuldige mensen te arresteren, als er aanwijzingen zijn dat er iets zou gaan kunnen gebeuren, zegt hij. In een paar uur tijd heeft hij een draai gemaakt van 180 graden. De burgemeester blijkt niet meer dan een clown in het mediaspektakel. Vóór de top moest Amsterdam verkocht worden, na de top het optreden van politie en justitie.

Patijn staat niet alleen in zijn gedraai. Gezagsdragers zetten in bepaalde situaties (bijvoor beeld tijdens de Eurotop) zonder moeite fundamentele rechten van de burger opzij. Handhaving van de openbare orde en het belang van de staat gaan voor. De pijlers van de heilige democratische rechtsorde staan op drijfzand. De gebezigde argumentatie vertoont grote overeenkomst met die gebruikt door dictators om de oppositie uit te schakelen. Amsterdam heeft een behoorlijke traditie van acties en protesten, waaronder vele grootschalige. Maar dat de hele stad in brand heeft gestaan kunnen wij ons toch niet herinneren. De tijd van de grote bewegingen als de kraakbeweging is voorbij; het was duidelijk dat de protesten tegen de Eurotop maar beperkt zouden zijn. Wat niet wegneemt dat acties prikkelend en duidelijk aanwezig moeten zijn. Als protesteren alleen nog maar neerkomt op braaf een rondje lopen buiten het centrum van de stad, dan kunnen we het net zo goed afschaffen.

Stakingen, blokkades en bezettingen zijn echter tot op bepaalde hoogte een geaccepteerd actie- en drukmiddel in Nederland. Het beperkte verzet tijdens de Eurotop is echter door een ongeëvenaarde politiemacht zogoed als onmogelijk gemaakt. Het hele optreden is eigenlijk zo buiten alle proporties dat het Orwelliaans aandoet.

Het heeft er alle schijn van dat dit politieoptreden is ingegeven om Nederland te presente ren als een land waar niet zomaar alles kan. Dit als reactie om het beeld van Nederland als 'paradijs' voor drugsgebruikers en sexuele vrijheid, dat heerst en als negatief gezien wordt, om te buigen.
Tien of vijftien jaar geleden zou er een enorm protest zijn losgebroken na een politieop treden als tijdens de Eurotop. Nu blijft alles betrekkelijk stil. En dat is misschien nog wel het meest verontrustende. Iets vergelijkbaars zien we de laatste jaren bij vreemdelingend etentie. Uitgeprocedeerde vluchtelingen en mensen zonder papieren worden voor onbepaalde tijd in een soort van administratieve detentie vastgehouden, zonder dat er een haan naar kraait. Ook toen er in Den Haag een paar maanden geleden Turkse mensen aan de stadsgrenzen werden tegengehouden om openbare orde problemen op een rechts-nationalistische Turkse bijeenkomst te voorkomen, bleef het opmerkelijk stil.
De zelfgenoegzaamheid binnen brede lagen van de bevolking ('het zit wel goed in Nederland') en het ontbreken van wezenlijke kritische stromingen weerspiegelt zich in de tamme wijze waarop de media en belangenorganisaties als Amnesty International reageren op het schenden van fundamentele burgerrechten zoals dat bij de Eurotop is gebeurd. Als dit soort schendingen buiten Europa plaatsvinden, is het makkelijker een felle veroordeling uit te spreken.
Het ondemocratische karakter van de Europese Unie en de dreigende justitiële samenwerking op het gebied van vreemdelingenbeleid en radicale oppositie waren voor veel mensen een reden tijdens de Eurotop de straat op te gaan. De legitimiteit van deze kritiek en angst is door het politieoptreden op pijnlijke wijze duidelijk geworden.

Wat moeten wij aan met bewindvoerders en ambtenaren die wetten aan hun laars lappen en daarbij door praktisch alle politieke partijen gedekt worden?