De gevolgen van de asielpolitiek van de Europese Unie blijven niet beperkt tot die landen die lid zijn. Ook in de landen die grenzen aan de EU is een ontwikkeling gaande waarbij in korte tijd een asielbeleid wordt ontwikkeld dat alle restrictieve elementen van het EU-beleid in zich heeft. Een goed voorbeeld is Polen. In een poging toegelaten te worden tot de EU en in ruil voor allerlei gunsten begint daar aan de oostgrens een nieuwe Muur te ontstaan.

V¢¢r 1992 behoorde Polen tot de landen van het Warschaupact en ontvluchtten Polen hun vaderland voor de onderdrukking of om elders een beter bestaan op te bouwen. Zo ontstond in Berlijn in de jaren tachtig een gemeenschap van 80.000 Polen. Zij cre‰erden hun eigen ontmoetingsplaatsen zoals de Poolse markt aan de Potsdammerplatz.
Eind 1989 werd de Poolse markt op last van de Westberlijnse senaat gesloten en de gedoogstatus van 20.000 Polen werd ingetrokken. Deze Polen moesten Duitsland verlaten. Deze poging tot uitzetting staat bekend als de eerste naoorlogse massadeportatie in Duitsland. De protesten die volgden droegen er toe bij dat het stadsbestuur uiteindelijk van de deportatie afzag.
Vlak voor de val van de Muur vertrokken nog 1 miljoen Polen naar Duitsland (60%), de Verenigde Staten (15-20%) of Canada, de laatste grote uittocht van Polen. De val van de Muur luidde een nieuw tijdperk in. Polen en andere Oost Europese landen werden geleidelijk ingeschakeld in de afschrikkingspolitiek van de Europese Unie die er op gericht is migranten buiten de deur te houden.

Opbouw asielbeleid

De grote veranderingen als gevolg van het uiteenvallen van het Warschaupact en vooral de Sovjet-Unie leiden in 1991, 1992 en 1993 tot een serie conferenties "ter verhindering van ongecontroleerde migratie". Vlak na de eerste conferentie in januari 1991, waar naast vele Europese landen ook de VS, Canada en Australi‰ aanwezig zijn, sluit Polen een terugname-overeenkomst met de Schengenstaten.
De terugname van vluchtelingen en migranten die over Pools grondgebied het Schengengebied zijn binnengekomen, wordt geruild voor de visumvrijheid voor Polen. Polen wordt daarmee een arbeidsreservoir voor de EU, omdat Poolse ingezetenen zich vrij naar en in het Schengengebied kunnen bewegen. Zo werken aan de opbouw van Berlijn, waar 50.000 bouwvakkers dagelijks aan het werk zijn, vele duizenden Polen zonder werkvergunning en tegen een laag uurloon mee.
De ondertekening van de terugname-overeenkomst dwingt Polen een asielpolitiek op te bouwen. Er is aanvankelijk grote weerstand tegen de druk van de Schengenlanden. Polen heeft het economisch en politiek niet gemakkelijk en bekommert zich niet om haar buitengrenzen.
De eerste jaren na de ondertekening valt de druk van het buurland Duitsland nog mee. De enige grote terugname is een groep van 600 vluchtelingen uit Zweden, dat niet tot Schengen behoort.
Eind 1991 vindt de tweede conferentie 'ter verhindering van ongecontroleerde migratie' in Berlijn plaats. Het onderwerp is deze keer het indammen van de illegale migratie in Midden- en Oost-Europa. Het uiteenvallen van de Balkan en de voormalige Sovjet- Unie tekent zich af.
Als antwoord op deze dreiging versterkt Polen haar controle aan de oostgrens. Mensen uit de voormalig Sovjet Unie moeten een aanvraag voor de betreding van Polen bij de grens indienen. Het aantal illegale grensoverschrijdingen lijkt in die tijd sterk toe te nemen (200 in 1990 en 60.000 in 1993). De toename van het aantal migranten heeft voor Polen geen extra nadelige consequenties. Veel van de migranten trekken door naar het Westen en de groeiende Poolse economie kan extra arbeidskrachten goed gebruiken.

Een nieuwe Muur

Tijdens de derde conferentie in februari 1993 wordt Europa verdeeld in herkomst-, transit- en doellanden. De terugname-overeenkomst tussen Polen en de Schengenlanden is ondertussen veranderd in een Duits-Poolse overeenkomst. Het Poolse parlement stemt de overeenkomst nog wel weg, maar verdergaande Pools-Duitse samenwerking lijkt niet meer weg te denken.
De eerste gevolgen van de overeenkomst tekenen zich af na de wijziging van de asielwet in Duitsland op 1 juli 1993. Polen ziet zich geconfronteerd met de eis van Duitsland 40.000 migranten terug te nemen die via Polen Duitsland zijn binnen gereisd. De Duitse overheid schat het aantal mensen dat de Duits-Poolse grens jaarlijks 'ongecontroleerd' probeert te passeren op 50.000. De Poolse autoriteiten zeggen dat er minstens 10 'criminele' netwerken van mensen uit India, Sri Lanka, Armeni‰ en Bangladesh bestaan die migranten de Pools-Duitse grens over helpen. Om de grensoverschrijdingen te verhinderen worden steeds vaker technische middelen gebruikt zoals helicopters, radar en kooldioxide-meetinstrumenten voor het opsporen van vluchtelingen die zich in containers hebben opgesloten. Ook aan de Poolse oostgrens is deze ontwikkeling te zien. In 1996 en 1997 zijn daar 10 nieuwe wachttorens gebouwd, twee helicopters gestationeerd en 2.000 mensen voor de grensbewaking bijgekomen. Tijdens een Poolse ministervergadering in januari 1997 worden illegale immigratie, georganiseerde misdaad en drugssmokkel op een lijn gesteld en maakt de minister van Binnenlandse Zaken duidelijk dat, als Polen haar kandidatuur van de EU serieus neemt, zij haar grenzen moet integreren met die van de Europese Unie.
Als tegenprestatie voor de terugname van migranten uit Duitsland krijgt Polen 120 miljoen Duitse Marken voor de uitbouw van de grensbewaking, training van grenspolitie (voor een deel vindt deze in Duitsland plaats), voor de uitzetting naar de landen van herkomst en voor de behandeling van de asielaanvragen. Twintig gemeenten krijgen ook nog een bijdrage (in de orde van 17.000 DM) uit een bijzonder fonds van het Duitse Ministerie van Binnenlandse Zaken voor de aanpassing van gevangenissen. Het aantal gevangenisplaatsen voor vluchtelingen en illegalen komt in Polen op 500 waaronder Elblag (ongeveer 15), Ostrowic Swietokrzyski, Pila (77) en Konin (30). De vluchtelingen en illegalen worden over het algemeen voor de maximale termijn van 90 dagen vastgehouden. Veel van deze gevangenissen zijn eind 1995 en vooral in 1996 in gebruik genomen.

Razzia's

Vanaf juni 1996 vinden er regelmatig grote razzia's plaats in Warschau en omgeving.
Bij een politie-operatie op 19 juni 1996 in Warschau worden 126 Roma gearresteerd, waarvan er 113 via de Pools-Oekrainse grens naar Roemeni‰ worden uitgezet. De bezittingen die de Roma moeten achterlaten, worden verbrand.

In juni 1996 worden 20 Macedoni‰rs, na 7 maanden in voorlopige hechtenis te hebben gezeten, veroordeeld tot enige maanden gevangenisstraf na een poging de grens over te steken. Twee landgenoten die hen bij de oversteek van de grens naar Duitsland hadden bijgestaan, worden veroordeeld tot 1,5 en 2 jaar. Dit proces is een van de eerste over illegale grensoverschrijding sinds de val van de Muur. Het gerechtshof in Szcecin baseert haar uitspraak op een wet die nog stamt uit de tijd van het communistisch bewind, waaronder een niet-toegestaan vertrek uit Polen als een overtreding werd beschouwd. De 20 Macedoni‰rs verklaren tijdens de zitting dat zij niet terug kunnen naar hun land en illegaal in Polen zullen blijven. Tijdens de zitting zijn er twee vertegenwoordigers van de Bundesgrenzschutz aanwezig die de Macedoni‰rs hebben gearresteerd aan de grens. Zij verklaren dat de rechtszitting het resultaat is van het onderzoek van de Bundesgrenzschutz.
Op 17 september vindt er een inval in twee huizen in het dorp Wola Przypkowska plaats. 163 mensen uit Sri Lanka, Pakistan, Bangladesh, Liberia, India and Kameroen worden gearresteerd en opgesloten in verschillende gevangenissen. Op 19 september worden 40 mensen uit Pakistan die met een bus naar Duitsland reizen gearresteerd.
Het aantal asielverzoeken neemt in Polen de afgelopen jaren toe. De meeste vluchtelingen en illegalen die opgesloten worden in de gevangenissen vragen asiel aan. Althans dat denken zij. Uit een onderzoek van het Berlijnse onderzoeksbureau Forschungsgesellschaft Flucht und Migration (FFM) blijkt dat in plaats van een asielverzoek de meeste vluchtelingen die in Wola waren gearresteerd een document voor hun uitwijzing hebben ondertekend. De vluchtelingen hadden tijdens interviews gevraagd wat zij moesten ondertekenen. De Poolse medewerkers van het Bureau voor Migratie en Vluchtelingen (BMU) hadden te kennen gegeven dat de in het Pools opgestelde documenten over de asielaanvraag van de vluchtelingen gingen. De vluchtelingen blijken echter handtekeningen onder hun uitzettingsdocument te hebben gezet.
De toegenomen arrestaties geven het veranderde Poolse beleid aan. Tot eind 1995 was het betrekkelijk eenvoudig om legaal te gaan werken in Polen. Met een werkgeversverklaring kregen veel mensen een werkvergunning. Vanaf eind 1995 kan dit niet meer in Polen, maar moet deze bij de Poolse consulaten in het buitenland worden aangevraagd.
De Poolse overheid schat het aantal illegalen in Polen op 50.000 tot 200.000. De meeste illegale arbeiders zijn Russen, Oekrainers en Witrussen. Sommige van de werkgevers die illegalen in dienst hebben, hebben vroeger zelf illegaal in West-Europa gewerkt.

EU lidmaatschap

Polen is eigenlijk al sinds 1993 bezig haar migratiebeleid te stroomlijnen met de Europese Unie. Het heeft ondertussen met Oekraine, Bulgarije, Kroati‰, Roemeni‰, Slowakije, Tsjechi‰, Hongarije en Moldavi‰ terugname-overeenkomsten afgesloten en is in overleg met Rusland en China. De Poolse grensbewaking werkt nauw samen met de Oekrainse en de Tsjechische, vooral ter voorkoming van illegale migratie uit Roemeni‰, Bulgarije, Oekraine, Azi‰ en Afrika.
Concentreerde Polen zich vijf jaar geleden nog op het voorkomen van 'ongecontroleerde' grensovertreding aan de Duits-Poolse grens, het accent lijkt de laatste jaren steeds meer opgeschoven te zijn naar haar andere grenzen. Waarschijnlijk hoopt Polen daarmee haar lidmaatschap van de Europese Unie (aangevraagd in 1994) dichterbij te brengen.