De verwijderingsmachine op volle toeren

Op 25 juni '99 presenteerde het Ministerie van Justitie de notitie Terugkeerbeleid, een zoveelste stap in haar 'stappenplannen' om de immigratie te minimaliseren.Teruggekeerd, van vakantie, zal de Tweede Kamer zich er half september over buigen.

Het wil Justitie maar niet lukken om 'vreemdelingen' te verwijderen ondanks verwoede pogingen van haar zijde. Daarom wordt de verwijderingsmachine maar weer eens gerenoveerd en geölied. Onderdelen worden vervangen en het ding gaat op volle toeren draaien. Althans... zand in de machine is ook een optie.

Deze terugkeernotitie biedt meer van hetzelfde, maar nu met wat meer paardemiddelen. Zoals vluchtelingen uit de opvang dumpen na een eerste negatieve beslissing over het asielverzoek en hen zo tot 'illegaal' bombarderen. Om daarna diezelfde 'illegalen' weer tot 'ongewenst' te kunnen verklaren als zij ergens worden aangetroffen.

De sluitstukken sluiten niet

Steeds weer roept Justitie dat een geloofwaardig en konsekwent vreemdelingenbeleid gebaat is bij verwijdering en ontwerpt zij zogeheten 'sluitstukken' in de keten. Zij beklaagt zich erover dat terugkeer een zo 'weerbarstig' onderdeel is van het vreemdelingenbeleid. Daadwerkelijk verwijderen van vluchtelingen en migranten is een probleem. Verwijderen uit de statistieken is een peuleschil: 'vertrokken' staat er achter de namen van uitgeprocedeerden en Justitie gelooft in haar eigen schijnwerkelijkheid. Maar verwijderen in realiteit lukt niet, veel landen van herkomst vertonen brandhaarden of willen hun gevluchte onderdanen niet terug, of papieren ontbreken omdat onduidelijk is uit welk land men komt. Justitie dumpt dan ijskoud uitgeprocedeerden hier in de illegaliteit, waar ze worden uitgerookt.

Verwijder-instrumentarium

In de loop der jaren ontwierp Justitie allerlei onderdelen van de verwijderingsmachine, maar deze 'produceert' er niet beter door. Onderdelen zoals illegalengevangenissen met terugkeerfunctionarissen, verwijdercentrum Ter Apel met een verwijderingsunit en zogenaamde 'verwijderingsexpertise', mobiele bijstandsteams om in gemeenten vluchtelingen uit hun huis te zetten, het project 'vrijwillige terugkeer' terwijl niemand wil en kan terugkeren, oprot-premies, EU-documenten om mensen zonder papieren tóch te kunnen deporteren, terugname-overeenkomsten, benoemen van veilge (derde) landen en idem regio's, etc.. Daarnaast een scala aan trucs zoals mensen naar het verkeerde land verwijderen, soms meermaals en op verkeerde papieren. Er komen niet minder immigranten door en er gaan er ook niet meer om weg. Er is dus iets anders aan de hand.

In plaats van pas op de plaats te maken en te analyseren waaróm vluchtelingen en migranten zich niet laten tegenhouden en waaróm zij niet kunnen en willen terugkeren, en aan die oorzaken te sleutelen, sleutelt ze aan die deportatiemachine. De terugkeernotitie legt zeer nadrukkelijk de verantwoordelijkheid voor terugkeer bij de vluchteling/migrant zelf. Justitie komt er zelf niet uit en schuift haar verantwoordelijkheid af naar de slachtoffers van haar wanbeleid. Die 'zelfverantwoordelijkheid' bestaat er vooral uit dat de vluchteling meewerkt aan de eigen verwijdering, daartoe reispapieren regelt, en ook nog mag reageren op de negatieve beschikking van Justitie op het asielverzoek, een reactie die meetelt in het definitieve oordeel. De afgeweerde vluchteling krijgt dus nog net een aandeeltje in het polder(overleg)model voor ie naar huis kan.

Dumping direct

Na een onherroepelijke negatieve beschikking krijgt de vluchteling vier weken de tijd om het land te verlaten. Doet hij/zij dit niet, dan kan gedwongen uitzetting volgen, in ieder geval volgt dumping uit de opvangvoorzieningen. Een allesomvattende afwijzende beschikking, niet langer aan het eind van de rit maar in een beginstadium van de procedure. Dumping betekent niet alleen geen dak meer boven het hoofd maar ontkoppelt de vluchteling van alle voorzieningen zoals voedsel, zakgeld, medische zorg, maatschappelijke bijstand en de summiere kindereducatie in asielzoekerscentra. Leven in het illegalencircuit met de hete adem van de politie in je nek.

Ongewenstverklaing

Justitie zal vaker overgaan tot het 'ongewenst verklaren' van vluchtelingen en migranten. Deze bepaling is ooit geïntroduceerd in de vreemdelingenwet (art. 21 Vw) om, als de aanwezigheid van een vreemdeling als zodanig storend wordt ervaren, hem te weren door zijn terugkeer naar en verblijf in Nederland strafbaar te stellen. Het is een strafbepaling in de vreemdelingenwet die kan worden opgelegd na bij herhaling begaan van een volgens die wet strafbaar feit, of indien men een gevaar vormt voor de openbare orde, rust of veiligheid en men niet in Nederland mag zijn, of bij veroordeling voor een misdrijf waarvoor drie of meer jaren gevangenisstraf staan, of ingevolge een verdrag of internationale betrekkingen. En, het strafrecht (art. 197 WvS) bepaalt dat een vreemdeling die weet of kan vermoeden dat hij 'ongewenst' verklaard is, gestraft kan worden met maximaal zes maanden. Als iemand na uitzetting telkens illegaal verschijnt of terugkomt, kan deze ongewenst worden verklaard. Het openbaar belang zou hier tegen het individueel belang worden afgewogen. Hoe dat bij vreemdelingendetentie uitpakt is te zien aan hoe veel en hoe lang mensen vastzitten.

Nu wil Justitie de ongewenstverklaring vaker gaan toepassen en hiertoe de vreemdelingenzirculaire van '94 aanpassen. Zodra een vluchteling zich niet houdt aan de meldplicht en wordt aangetroffen als illegaal, kan deze 'ongewenst' worden verklaard. Een 'ongewenstverklaring' kan Justitie uitdelen wanneer zij vindt dat een 'vreemdeling' een 'gevaar voor openbare orde, rust of nationale veiligheid' vormt. Al jaren detineert Justitie illegalen om deze redenen, die niet gespecifiseerd zijn. Nu plakt zij daar dus een officieel etiket op: persona non grata.

Ook de dreiging van ongewenstverklaring zal volgens Justitie de illegaal ontmoedigen en sneller doen besluiten het land te verlaten. Het opplakken van het etiket ongewenst werkt criminaliserend en stigmatiseert de migrant/vluchteling.

Meer vreemdelingendetentie

Justitie zal vaker overgaan tot vreemdelingendetentie en deze ook intensiveren.

Om illegaal verblijf te voorkomen creëert de terugkeernotitie in de vreemdelingenwet een nieuwe mogelijkheid tot bewaring voor de duur van maximaal vier weken. Justitie zegt dat velen onderduiken op het moment dat uitzettingspapieren klaarliggen. Nu wil zij die categorie voor wie verwijderdocumenten (laissez-passer) klaarliggen of zijn aangevraagd preventief hechten, een nieuwe detentiefase in de verblijfsprocedure. Betekent dit dat een vreemdeling direkt na het aanhoren van een negatieve beschikking in bewaring wordt genomen als reispapieren klaarliggen? Wordt haar/hem dan niet de kans van zelfstandig vertrek gegund; die eigen verantwoordelijkheid van de vluchteling stond toch zo hoog in het vaandel?

Ook de onlangs aangenomen wet ongedocumenteerden bepaalt dat asielzoekers die binnenkomen zonder de vereiste (reis)documenten een negatieve beschikking krijgen (conta-indicatie) en gedetineerd kunnen worden als het ontbreken van papieren hen te verwijten is. De nieuwe vreemdelingenwet 2001 stelt eveneens maatregelen tegen ongedocumenteerden voor. Vergeten wordt dat een land ontvluchten op eigen paspoort en benodigde documenten te gevaarlijk is. Justitie's eigenbelang staat voorop: zij heeft die reispapieren nodig om mensen te verwijderen.

Staandehouden en vastzetten

In het ontwerp nieuwe vreemdelingenwet 2001 worden de mogelijkheden voor arrestatie verruimd. Bij staandehouden (artikel 19 Vw) wordt het principe 'concrete aanwijzingen over illegaal verblijf' losgelaten en vervangen door 'redelijk vermoeden van illegaal verblijf', zoals dat in 1994 al bestond. Wat 'redelijk vermoeden' inhoudt, wordt niet nader omschreven. Volgens Justitie is er voldoende jurisprudentie over zodat geen sprake kan zijn van een discriminatoir karakter van deze toezichtbevoegdheid. Talloze mensen worden staande gehouden wegens hun huidskleur, uitvoerende diensten zoals marechaussee en mobiel toezicht vreemdelingen erkennen dat.

Echte en onechte vluchtelingen

Het aantal statussen wordt teruggebracht naar twee. Een asielstatus voor onbepaalde tijd, voor zogenaamde 'echte' vluchtelingen en een tijdelijke vergunning voor elke asielzoeker in procedure, die overgaat in een vergunning voor onbepaalde tijd als na drie jaar nog niet definitief besloten is. Bij deze indeling in echt/onecht, kanshebbend/kansloos, komen de nuances te vervallen. Justitie is niet de enige die er deze indeling op na houdt. Vluchtelingenwerk Nederland volgt Justitie in haar tred en helpt nog slechts 'echte' vluchtelingen.

Ter Apel is overal

Men gaat de procedure afwachten in principe in één en hetzelfde asielzoekerscentrum. Het verwijdercentrum Ter Apel, tot nu toe enig in zijn soort als eindstation voor uitgeprocedeerden, zal haar 'expertise' en 'know-how' op verwijdergebied vermenigvuldigen over alle asielzoekerscentra. Overal Ter Apel dus, in alle regio's. In dit verwijdercentrum zijn speciale verwijderunits, bestaande uit IND-ers en marechaussee, drukdoende mensen de deur uit te krijgen. Niet dat het lukt, maar wel ondergaan vluchtelingen er zware verhoren rondom terugkeer, meermaals per dag en intimiderend. Al snel wordt men tot non-coöperatief gebrandmerkt. waarna, soms na maanden verwijdercentrum, men op straat wordt gedumpt. Dit dump-moment zal nu dus meer vooraan in de procedure plaatsvinden.

Bezwaar vervalt

Het bezwaar bij een afwijzende beschikking op een asielverzoek komt te vervallen. Dit betekent dat de kwaliteit van de eerste beslissing moet worden verbeterd door de IND, zo meldt de terugkeernotitie. Blijkbaar is op die kwaliteit van alles aan te merken. Deze wordt volgens de terugkeernotitie verbeterd door de asielzoeker in staat te stellen te reageren op de afwijzing door de IND en deze reaktie mee te wegen in een definitieve beschikking. Een formaliteitje. Samen negatief beslissen? Daar zit een vluchteling op te wachten. En, alsof Justitie luistert naar de vluchteling.

Wel is er de mogelijkheid tot beroep bij de rechter, dat wél en hoger beroep bij de Raad van State dat niet in Nederland mag worden afgewacht.

Organisatorische maatregelen

De diverse diensten (IND, COA, IOM) gaan intensiever samenwerken. Ze sluiten een 'managementcontract' en bewaken dat elke dienst bijdraagt aan verwijdering.

Een landelijke projectleider terugkeer zal aanspreekbaar zijn op 'verwijderresultaat', regionale terugkeerteams gaan de verwijderingen uitvoeren en een stuurgroep controleert de boel. Deze bestaat de landelijke projectleider, uit ambtenaren van Defensie, BuZa, BiZa, Justitie, IND, COA, Kmar en vreemdelingenzaken van de Raad van Hoofdcommissarissen.

Werkgroep van Hoog Nivo?

De High Level Working Group (HLWG) voor asiel- en migratievraagstukken is een Nederlands initiatief, een denktank met als basis het Verdrag van Amsterdam. Dit Verdrag bepaalt dat binnen vijf jaar na inwerkingtreding ervan gemeenschappelijke maatregelen moeten worden ingezet op het terrein van illegale immigratie, illegaal verblijf en terugkeer. Harmonisatie binnen de Europese Unie dus om de migratiedruk te verminderen en terugkeermogelijkheden te vergroten.

De HLWG moet een gemeenschappelijke strategie en aanpak ontwikkelen voor een aantal geselecteerde landen van herkomst en doorreis. Aan de Europese Raad in Tampere half oktober '99 doet de HLWG eindverslag met actieplannen voor een aantal landen (Afghanistan, Pakistan, Albanië en de regio, Marokko, Somalia, Sri Lanka) waarvoor aparte aktieplannen ontwikkeld zijn rond terugkeer. Ook analyseert de HLWG oorzaken van vlucht- en migratiebewegingen, en brengt bi-laterale en multilaterale samenwerking in kaart. Hierbij wil zij samenwerking met UNHCR, IOM en ngo's intensiveren.

Voor wat hoort wat

Ontwikkelingsgeld wordt meer en meer gekoppeld aan terugname van vluchtelingen. Eind '99 evalueert Justitie het mislukte project 'gefaciliteerde terugkeer' naar Ethiopië en Angola, dat aanvankelijk de naam 'vrijwillige terugkeer' droeg. Er keerde nauwelijks een vluchteling naar terug. Bestudeerd wordt nu op welke wijze de ontwikkelingsrelatie met bepaalde herkomstlanden te koppelen valt met het vergroten van de terugkeermogelijkheid naar die landen. Een projectteam waarin Justitie en Buitenlandse Zaken samenwerken zullen de banden met derde-landen aanhalen wat betreft terugkeer.

In Beneluxverband werden al terug- en overnameverdragen gesloten met een aantal Oost-Europese landen, zoals Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen en Slowakije. Deze moeten nog parlementair worden gekeurd. Nieuwe zijn in voorbereiding met Armenië, Kroatië en Tsjechië. Met ex-Joegoslavië zijn de onderhandelingen opgeschort; de spoedige beëindiging van de opvang van Kosovaren spreekt boekdelen over hoe graag Justitie wil produceren met haar verwijderingsmachine.

Méér

Het Mobiel Toezicht Vreemdelingen breidt uit en intensiveert haar immigratiecontroles aan de grens, Eurodac komt eraan: internationale uitwisseling van vingerafdrukken, 'immigratiecontrole medewerkers' trainen personeel van luchtvaartmaatschappijen en de grensbewaking in het buitenland. Meer in- en uitstapcontroles zijn voorgesteld, kopieverplichting voor luchtvaartmaatschappijen wordt strenger nageleefd c.q. beboet. En voor de hier aanwezige (wit-grijze-)illegalen is er altijd de Koppelingswet nog...is het niet hoog tijd om Justitie c.s. tot ongewenst te verklaren?