Europas schizofrenie

Sinds de Nederlandse economie bijkans uit de voegen barst, weten werkgevers van gekkigheid niet waar ze het personeel vandaan moeten slepen. Allochtone werklozen en vluchtelingen, die jarenlang tevergeefs probeerden de muren te slechten die hen van de arbeidsmarkt scheidde, zijn plotsklaps in trek. Van weeromstuit werd zelfs een arbeidsplicht voor vluchtelingen voorgesteld. Een enigszins doorgeslagen vorm van opportunisme die aangeeft hoe veranderlijk de politieke wind kan zijn. Migranten en vluchtelingen van maatschappelijke last tot schutwal voor de dreigende dijkdoorbraak van het poldermodel. Het kan verkeren.

In heel Europa steekt een ernstige vorm van schizofrenie de kop op, zodra migranten ter sprake komen. Illegale arbeidsmigranten knappen sinds jaar en dag het vuile en zware werk op, dat anders blijft liggen. Toch worden ze steevast afgeschilderd als gelukszoekers, profiteurs en criminelen, die het wagen met hun vingers te graaien in de vetpotten vol Europese welvaart. De strengste maatregelen waren niet streng genoeg om de toevloed van deze moderne uitvreters te stoppen.

De laatste tijd wordt in een groot aantal landen een iets andere toon aangeslagen. Europa vergrijst, de economie draait als een tierelier en Europa staat te springen om arbeidsmigranten, wil het niet wegzakken in economische rampspoed.

De Duitse regering bediscussieert daarom momenteel de optie tienduizenden computerexperts uit India binnen te halen. De Ierse regering becijferde de komende jaren ruim tweehonderdduizend arbeidsmigranten nodig te hebben om de economische groei vol te houden. De Italiaanse regering wil dit jaar zo’n zestigduizend arbeidsmigranten aantrekken. Spanje bereidt verdragen voor met Marokko, Colombia, Ecuador, Mali, Roemenië en Polen, waardoor honderdduizenden migranten in Spanje kunnen gaan werken. In landen als Spanje, Portugal, Griekenland en Italië vinden voortdurend legaliseringscampagnes plaats, waar honderdduizenden migranten een beroep op kunnen doen.
Toch gaat dit niet echt van harte. Tegenover de ogenschijnlijke bereidheid van de Zuidelijke EU-lidstaten om migranten toe te laten, staat een knetterhard beleid tegen illegale migratie. Aan de kuststroken van Italië patrouilleert de marine volop om smokkelboten tegen te houden. Schepen worden desnoods geramd, met alle gevolgen vandien. Opgepakte illegale migranten worden weggestopt in detentiekampen. Er vindt, kortom, een war on immigration plaats, die talloze slachtoffers eist. Het leven van migranten in deze landen is ook niet echt een pretje te noemen. Hun maatschappelijke positie is marginaal: ze zijn afhankelijk van de grillen van werkgevers en staan bloot aan allerlei vormen van racisme.

In landen als Duitsland en Oostenrijk worden de grenzen dichtgemetseld tegen migranten en vluchtelingen die via Midden- en Oost-Europa hier willen komen. Met de aanstaande uitbreiding van de Europese Unie op komst, is de grote vrees van dit moment dat de EU overspoeld zal worden door Polen, Tsjechen en Hongaren. Duitsland en Oostenrijk pleiten dan ook voor langdurige overgangsperioden bij de toetreding van deze landen tot de EU, waarin vrij verkeer van personen niet wordt toegestaan. Daarnaast vinden in alle Europese landen aanscherpingen plaats van het asielbeleid. Ondanks de talloze brandhaarden op de wereld blijven politici herhalen dat vluchtelingen hier niets te zoeken hebben en slechts uit zijn op eigen gewin.
Europa wil het liefst de deur op slot houden en alleen die migranten toelaten waar de economie op dit moment behoefte aan heeft. Net als vroeger, toen Europese ronselaars de Mediterrane landen afstroopten op zoek naar jonge, gezonde, sterke arbeidskrachten om de herstructurering van de Europese economie mogelijk te maken.

Ook nu moeten migranten Europa redden. Er is grote vraag naar geschoold personeel in bijvoorbeeld de gezondheidszorg en de informatietechnologie. Daarnaast knappen migranten nog steeds het zware en vuile werk op in de arbeidsintensieve industrieën of fungeren als ober, huisbediende, oppas, klusjesman of bezorger voor de nieuwe welgestelden die zich rondom de klok een hartinfarct werken in de high tech diensteneconomie. Een nieuwe standenmaatschappij verrijst in snel tempo.
Europa wil kunnen kiezen. De grens dicht voor mensen die vluchten voor oorlog, geweld, milieurampen, honger of totale perspectiefloosheid. De grens open voor wie de ergste nood op de arbeidsmarkt kan lenigen. Bovendien wil Europa migranten alleen zolang ze nodig zijn: daarna moeten ze weer verdwijnen. In alle regelingen die beleidsmakers voorstellen voor nieuwe arbeidsmigranten overheerst de tijdelijkheid van het verblijf. De Nederlandse regels voor de tewerkstelling van vluchtelingen zijn bijvoorbeeld precies zó uitgedokterd, dat er geen recht op sociale voorzieningen of voortgezet verblijf kan ontstaan.

‘Ze willen wel mijn arbeidskracht, maar ze willen me niet als mens,’ vatte een arbeidsmigrant in de jaren zeventig de situatie samen. Er is sindsdien weinig veranderd. Terwijl de welvaart steeds ongelijker over de wereld verdeeld wordt, er talloze branden woeden op het slagveld van de globaliserende economie en mensen van huis en haard worden verdreven, overheerst in Europa een ongekende boekhoudersmentaliteit. ‘Hoe worden wij er beter van,’ is het motto van het asiel- en migratiebeleid. Een cynische uitbuitingsverhouding, die kan bestaan bij de gratie van de ellende elders. ‘Een omgekeerde vorm van ontwikkelingshulp,’ wordt het ook wel genoemd. Mensen uit arme landen slepen de kastanjes uit het vuur voor de rijke landen.
Europeanen struinen gevraagd en ongevraagd de wereldmarkten af op zoek naar rijkdom. De internationalisering van kapitaal, goederen en diensten wordt gepredikt, maar het is eenrichtingsverkeer. Bij Lobith worden nog steeds de slagbomen neergelaten zodra een wakkere grensbewaker een kleurtje ontwaart. Alleen als we er economisch beter van denken te worden, mag iemand tijdelijk hier tijdelijk werken.
Nederland is gidsland in deze benepen houding. In plaats van een klimaat te creëren dat openheid uitstraalt en de realiteit van wereldwijde vervlechting weerspiegelt, introduceert het een vreemdelingenwet waarin kleur en afkomst centraal staan. Opdat de migranten maar nooit vergeten dat ze hier eigenlijk niet welkom zijn.