Procedures

De nieuwe vreemdelingenwet heeft in ieder geval één duidelijke doelstelling: het aantal vluchtelingen moet drastisch omlaag. De procedures in de nieuwe wet zijn daar dan ook volledig op afgestemd. Tot op het laatste moment hebben de regeringspartijen er aan gesleuteld. Het Vluchtelingenverdrag van Genevè wordt op de tocht gezet.

Als belangrijke reden voor de invoering van de nieuwe vreemdelingenwet noemt de regering de slechte kwaliteit van de procedure die er nu is. Al jarenlang is daar grote kritiek op. De praktijk is dat het bijna de enige wet in Nederland is die volledig moet worden nageleefd. Uitzonderingen op de strenge regels worden niet gemaakt. Kijk naar de witte illegalen, de slachtoffers van de Koppelingswet en naar de mensen die terug moeten naar het land van herkomst voor een Machtiging Voorlopig Verblijf als zij iets te laat zijn met de verlenging van hun verblijfsvergunning.
Kritiek is er niet alleen op deze strikte handhaving van de wet. Ook de behandeling van de verzoeken tot verblijfsvergunningen, zowel van vluchtelingen als reguliere migranten, is uiterst slecht. De IND ligt al jaren onder vuur. Termijnen worden niet gehaald, tolken functioneren slecht en de Nadere Gehoren, waarin de vluchtelingen eigenlijk hun vluchtverhaal kwijt zouden moeten kunnen, lijken eerder Afgemeten Verhoren: "Alles wat u zegt kan tegen u gebruikt worden."
Bij de presentatie van de vreemdelingenwet 2000 doet de regering het voorkomen alsof juist deze procedures verbeterd gaan worden. Het tegenovergestelde is echter waar.

De asielprocedure wordt flink aangepast. Van een wirwar aan procedures en statussen is lijkt de regering terug te willen naar 1 duidelijke status voor alle vluchtelingen. Een belangrijke verslechtering ten opzichte van de huidige situatie is dat iedereen de eerste drie jaar een tijdelijke status krijgt. Het komt erop neer dat als de reden voor asiel in die drie jaar vervalt, de vluchteling alsnog uitgezet kan worden. Pas na drie jaar kan een permanente status worden aangevraagd, die geheel opnieuw beoordeeld wordt.
Terwijl er de eerste drie jaar dus al de mogelijkheid bestaat om de verblijfsvergunning in te trekken, wil de regering ook nog de mogelijkheid open houden om een ‘besluitmoratorium’ in te voeren. ‘Als de slechte situatie in een land van korte duur is, als de situatie in een land snel zal verbeteren of als er veel asielverzoeken uit een land tegelijk komen’, wil de regering vluchtelingen in de wacht zetten om ze daarna alsnog direct uit te kunnen zetten. Dit ‘moratorium’ zal waarschijnlijk ruim geïnterpreteerd worden, zodat grote groepen vluchtelingen gewoon niet meer in de normale procedures terecht zullen komen. In feite kwamen vluchtelingen uit Kosovo al in deze regeling terecht.
Ook de rechtspositie van vluchtelingen wordt er met de nieuwe vreemdelingenwet niet beter op. Nu nog kan iedereen bezwaar aantekenen tegen een afwijzing van een asielverzoek. Dit gaat in de nieuwe wet flink veranderen. De bezwaarprocedure komt te vervallen en wordt vervangen door een ‘voornemensprocedure’. De IND neemt een ‘concept-beslissing’ , waarop de vluchteling schriftelijk kan reageren. Motivatie van deze beslissing vond de regering niet noodzakelijk. Pas tijdens het debat in de Tweede Kamer kwam de regering terug van de beslissing dat de motivatie niet noodzakelijk zou zijn.
Tegen de definitieve beslissing die de IND uiteindelijk neemt is wel beroep en hoger beroep mogelijk, maar ook deze mogelijkheden zijn uitgekleed. De meeste vluchtelingen zullen tijdens deze fase niet in Nederland mogen blijven en de verwachting is dat zo’n 80% van hen het zonder zitting zal moeten doen.
Nergens in de Vreemdelingenwet valt te lezen hoe de kwaliteit van de IND-beslissingen zal verbeteren en er wordt slechts geconstateerd dat dat zo zal zijn. Uit de cijfers valt af te lezen dat na de huidige beroepsfase 25% van de afgewezen vluchtelingen alsnog een status krijgt. Met de nieuwe regeling zal dit percentage flink dalen. Het gaat hierom mensen die inhoudelijk gezien recht hebben op een status, maar die daar door de nieuwe procedureregels nog amper voor in aanmerking zullen komen.

Vlak voor de behandeling in de Tweede Kamer werd het wetsvoorstel nog eens veranderd door een voorstel tot aanscherping van de Aanmeldprocedure (AC-procedure). Het compromis dat de regeringspartijen in het Torentje van Kok sloten bevatte een voorstel van de VVD om de AC-procedure te verlengen tot 3 weken. De huidige AC-procedure duurt 48 uur. De verlenging van de procedure moet in het voorstel van de VVD gepaard gaan met het strikter uitvoeren van de Wet Ongedocumenteerden en met het toepassen van het beginsel van veilige derde landen. In beide gevallen ligt de bewijslast bij de vluchtelingen. Als iemand geen of valse documenten heeft, wordt de toegang tot de procedure ontzegd, behalve als iemand min of meer aan kan tonen ‘een echte vluchteling’ te zijn. Als dit beleid inderdaad strenger dan nu uitgevoerd gaat worden zullen veel vluchtelingen de procedures niet eens meer in komen.

In hun wens het aantal vluchtelingen omlaag te brengen gingen de VVD en D’66 nog een stap verder: beide partijen eisten van de staatssecretaris een onderzoek naar de mogelijkheden van opvang in de regio van herkomst. Dit plan, dat al jaren in Den Haag, circuleert, kan volgens de VVD en D’66 gelden als wisselgeld voor verzachting van bijvoorbeeld de motivatieplicht in de voornemensprocedure. Vluchtelingen zouden dan voortaan door de UNHCR (de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties) in de regio van herkomst moeten worden opgevangen, alwaar ze een aanvraag tot asiel kunnen indienen. Als vluchtelingen een verblijfsstatus krijgen, kunnen ze naar Europa komen waar zij dan over de verschillende landen van de Europese Unie worden verdeeld.
Het zijn plannen die in heel Europa al een tijd circuleren. Het zijn ook plannen die niet gemakkelijk toegepast kunnen worden. Het Vluchtelingenverdrag van Geneve zal ervoor moeten sneuvelen, iets dat zeker nog tot pittige discussie zal leiden.

Ook de procedure voor reguliere migranten wordt in twee fases opgesplitst. De eerste vijf jaar krijgen migranten een tijdelijke verblijfsvergunning. Daarna moet een definitieve verblijfsvergunning worden aangevraagd.
Voor de eerste aanvraag geldt dat er een Machtiging tot Voorlopig Verblijf moet zijn afgegeven in het land van herkomst. Maar ook iedereen die ‘toerekenbaar’ vergeet zijn of haar vergunning op tijd te verlengen moet naar het land van herkomst om een MVV aan te vragen.
In de wet wordt de mogelijkheid om legaal verblijf op openbare orde gronden te beëindigen flink verruimd. Gold altijd dat als er sprake was van schending van de openbare orde, die schending zwaarder moest zijn naarmate iemand hier langer verbleef; in de nieuwe wet speelt verblijfsduur geen enkele rol: (elk gevaar voor) schending van de openbare orde is voldoende voor het intrekken van de verblijfsstatus.
Een ander belangrijk criterium dat plotseling in de wet opduikt is de afwijzing van vergunningen op grond van het ‘algemeen belang’. Deze bepaling maakt het wel erg makkelijk om een definitief vangnet te worden waarop veel afwijzingen gebaseerd kunnen worden. Wat is immers algemeen belang?