Voor velen staat slechts de asielprocedure open om toegang te krijgen. Ook deze procedure is de afgelopen jaren aangescherpt. Dit heeft echter niet geleid tot een noemenswaardige daling in het aantal asielverzoeken dat in Nederland wordt ingediend. Het nieuwe wetsvoorstel voorziet in een verdere aanscherping. Tegelijkertijd worden nieuwe maatregelen ingevoerd die andere manieren om zich in Nederland te vestigen moeilijker maken. Tel daarbij nog de wijze waarop in Nederland wordt gesproken over integratie van migranten als zou er sprake zijn van een ‘multicultureel drama’, en het moge duidelijk zijn dat er zo langzamerhand een zeer migranten-vijandig klimaat is ontstaan.

Nieuwe wet

In de kritiek die er van veel kanten op het nieuwe wetsvoorstel is, ligt de nadruk op de asielprocedure die een verslechtering van de positie van de asielaanvragers tot gevolg zal hebben. Minder aandacht is er voor de positie van migranten die geen beroep doen op deze procedure, de zogeheten ‘reguliere’ migranten. Hun rechtspositie zal eveneens verslechteren als de nieuwe wet ongewijzigd door beide Kamers wordt geaccepteerd. De overheid wijst op de noodzaak van een nieuwe vreemdelingenwet in verband met allerlei problemen die in de asielprocedure spelen. Dit gebeurde bij de vorige wijziging van de vreemdelingenwet in 1994 ook al; ook toen werd onder verwijzing naar ‘misbruik van de asielprocedure’ de rechtspositie van ‘reguliere’ migranten ernstig aangetast. Onder het mom van een streven door de overheid naar een asielprocedure waarin recht wordt gedaan aan de individuele nood waarin een vluchteling zich bevindt, wordt een beleid ontwikkeld waarin zo weinig mogelijk mensen überhaupt worden toegelaten. Kern van het nieuwe asielbeleid is dat nog slechts één vergunning wordt verstrekt: een tijdelijke. Tegelijkertijd wordt wel van nieuwe migranten geëist dat zij verplicht inburgeren gedurende de periode dat onduidelijkheid zal bestaan over hun toekomst in Nederland. Als je al tot Nederland wordt toegelaten, betekent dat nog niet dat je welkom bent.

Tweedeling

In de afgelopen twintig jaar is een beleid gevoerd dat er op gericht was migranten steeds verder af te sluiten van de samenleving. Dat heeft onder andere tot de volgende situaties geleid:
* Illegale migranten kunnen van bijna geen enkele voorziening meer gebruik maken en er wordt geprobeerd hen het werk onmogelijk te maken. Waar vroeger het betalen van premies bepalend was voor toegang tot voorzieningen (zoals een ziekenfonds) is nu de verblijfsstatus van een persoon het belangrijkst.
* Migranten die nog niet definitief zijn toegelaten hebben veel minder mogelijkheden om bij de rechter hun gelijk af te dwingen dan een Nederlander. Zo staan de Nederlandse burger meer mogelijkheden ter beschikking te procederen tegen de afwijzing van een bouwvergunning voor een dakkapel, dan een vluchteling tegen uitzetting naar het land dat hij/zij gedwongen was te verlaten.
* Zwarte migranten en Nederlanders lopen een veel grotere kans gecontroleerd te worden op hun papieren dan witte migranten en Nederlanders. Steeds weer wordt gezocht naar manieren om het de politie mogelijk te maken op huidskleur te controleren.

Alle wetgeving van de afgelopen jaren, en de nieuwe vreemdelingenwet die er aan komt, zorgen voor een tweedeling in de samenleving op grond van nationaliteit. Wie Nederlander is heeft automatisch toegang tot alle voorzieningen. Wie geen Nederlander is heeft dat minder of helemaal niet. De nieuwe wet bevat de ingrediënten om het leven ook voor legaal hier verblijvende migranten een stuk onaangenamer te maken. Zo voorziet deze onder meer in een verscherping van het toezicht op illegale vreemdelingen. Aangezien de meeste illegale migranten wonen bij legale familieleden of land- en geloofsgenoten valt te verwachten dat ook legale migranten veel meer dan nu al het geval is de consequenties zullen ondervinden van toenemende controle op illegale migranten. Een steeds groter deel van de samenleving zal zo directer te maken krijgen met het vreemdelingenbeleid: meer en meer mensen worden verplicht administratieve controles uit te voeren van achter hun buro of loket, meer en meer mensen zullen tot in hun huis de gevolgen van die controles gaan voelen.

Immigratieland?

De vraag die een dergelijk beleid oproept is wat er aan ten grondslag ligt en wat het resultaat zal zijn. Ondanks voorzichtige aanzetten in de afgelopen jaren voor een discussie over de rol die migratie speelt in de Nederlandse samenleving, lijkt het beleid nog steeds uit te gaan van de wens dat Nederland geen immigratieland zou moeten zijn. Nog steeds valt in bijna alle afwijzingen van asielverzoeken te lezen dat Nederland een dichtbevolkt land is met consequenties voor de arbeidsmarkt en voorzieningen. Toch is ook op beleidsnivo het besef doorgedrongen dat wetgeving uiteindelijk weinig invloed zal hebben op het aantal vluchtelingen of migranten dat zich aan de grens meldt. Bij een congres over de nieuwe vreemdelingenwet zei de staatssecretaris van Justitie het zo: "Immigratie en asiel zijn fenomenen waarmee wij ook in de komende jaren geconfronteerd zullen blijven. Oorlogen, gewapende conflicten, hongersnood, natuurrampen én schending van mensenrechten zijn er de oorzaak van. Om nog maar te zwijgen van de grote verschillen tussen arm en rijk. Tegelijkertijd groeit de internationale communicatie, de mobiliteit, en zijn de grenscontroles binnen Europa opgeheven. (...)Communicatie en mobiliteit leiden er ook toe dat asiel wordt ingeroepen door hen die daar op grond van onze regelgeving geen recht aan kunnen ontlenen. Nationale wet- en regelgeving zal deze ontwikkelingen niet kunnen stoppen. Zeker niet gezien het mondiale karakter van deze problematiek."

Uit dit besef wordt echter nog steeds niet de conclusie getrokken dat het vreemdelingenbeleid fundamenteel anders moet om de structurele oorzaken van migratie te kunnen bestrijden. In plaats daarvan wordt geprobeerd om migratie aan de grens tegen te houden. Dit gebeurt middels wetgeving met een hoog symboolgehalte, waar echter wel een prijs voor wordt betaald.
In eerste instantie door nieuwe migranten, die ongeacht de reden van hun komst nog slechts met pijn en moeite Nederland binnen kunnen komen om er vervolgens onder dwang in te burgeren in een maatschappij die eigenlijk vindt dat ze zo snel mogelijk weer moeten vertrekken.
De prijs wordt ook steeds meer betaald door de samenleving als geheel: iedereen zal in meer of mindere mate te maken krijgen met controles en andere facetten van het vreemdelingenbeleid.

In dit opzicht begint de strijd tegen migratie de kenmerken te vertonen van de ‘war on drugs’ die ook in Nederland gevoerd wordt: ook hier wordt een beleid gevoerd dat niet het effect heeft dat het beoogt, maar maakt deze strijd het wel mogelijk om allerlei wetgeving in te stellen ten behoeve van het bestrijden van de drugshandel, en die vanzelfsprekend ook in andere zaken kan worden gebruikt.

Nederland is vol!

De gang van zaken rond de invoering van de nieuwe vreemdelingenwet maakt duidelijk dat aan het gevoerde beleid geen ander idee ten grondslag ligt dan het weren van migranten. Ondanks het in een vroeg stadium betrekken bij het wetsvoorstel van migranten- en vluchtelingenorganisaties, is het uiteindelijk een ordinair compromis geworden tussen drie partijen die vinden dat Nederland vol is en dat vluchtelingen maar op hun eigen continent moeten worden opgevangen.

Het vreemdelingenbeleid kent steeds restrictievere wetgeving vanwege het feit dat de vorige niet effectief bleek. Er is slechts een manier om dit te voorkomen: het ontwikkelen van een beleid dat daadwerkelijk gebaseerd is op de gedachte dat mensen gelijk zijn, ongeacht hun kleur of nationaliteit.