Mondiale Apartheid

De nieuwe vreemdelingenwet zal, meer nog dan de oude, een diepe scheidslijn trekken door Nederland. Aan de ene kant ‘de gelukkigen’: Nederlanders, Europeanen en andere westerlingen, en aan de andere kant ‘de ongelukkigen’: Afrikanen, Arabieren, vluchtelingen. Zij die hier ‘recht’ hebben tegenover zij die hier ‘onrecht’ krijgen. De meeste migranten- en vluchtelingenorganisaties richten zich heel direct tegen deze ontwikkelingen. Er is echter weinig aandacht vaak voor de ontwikkeling van een eigen visie op migratie. Is een andere kijk wel mogelijk?

In een rap tempo is de wereld om ons heen aan het veranderen. De duidelijke (ideologische) scheidslijnen van vroeger vervagen. Eerdere vijanden worden vrienden. Zo worden enkele Oost-Europese landen binnenkort opgenomen in de Europese Unie. Een proces van vervaging van landsgrenzen en opgaan in grotere eenheden is over de hele wereld gaande, getuige de handelszones in Amerika en Azië en de verregaande eenwording van Europa. De economie lijkt de voortstuwende kracht om nationalisme te slechten. De digitale revolutie en de opmars van Internet versnellen deze ontwikkeling: over de hele wereld kunnen mensen nu informatie delen of hun produkten slijten.
Maar de zegeningen van de eenentwintigste eeuw zijn er niet voor iedereen. De (ongelijke) sociaal-economische verhoudingen zijn de afgelopen decennia niet ingrijpend veranderd. Een boer in Afrika, Azië of Latijns Amerika heeft nog evenveel problemen om zijn hoofd boven water te houden als twintig jaar geleden. Ook de repressie jegens landloze boeren, fabrieksarbeiders en oppositie bewegingen is er de afgelopen jaren op het zuidelijk halfrond niet minder op geworden. Wat wel is gewijzigd is de vorm van de repressie. Traditionele dictaturen doen zich zeer steeds minder voor; in plaats van geweld van een alleen-heerser is het geweld gekomen van elkaar rivaliserende bendes, bevolkingsgroepen of het geweld van speciale politie-eenheden, zoals in Brazilië tegen krottenwijk bewoners.

Tegenover de managers, beleidsmakers, burgers van westerse landen, die surfend (letterlijk en digitaal) de wereld afreizen, staan de landlozen, de goedkope arbeiders en de boeren die uitgesloten worden.
De nieuwe vrijheid blijkt zeer betrekkelijk en afhankelijk van de plaats waar je geboren bent. De wereld ontwikkelt zich wel steeds meer tot een Global Village, maar dit dorp kent veel grijze gebieden vanwaaruit mensen moeilijk kunnen vertrekken. Zo ontwikkelt zich een wereld met aan de ene kant de rijke mensen voor wie ‘de sky de limit is’ en aan de andere kant een hele grote groep mensen die buiten de boot valt. Zij wonen in de grijze gebieden in de wereld, een soort mondiale thuislanden, zoals die in Zuid-Afrika tijdens de apartheid of zoals de bezette Palestijnse gebieden kort geleden in Israël. De goedkope arbeider uit deze gebieden wordt uitgenodigd om bij te dragen aan de economie erbuiten en als de winst is opgestreken worden zij verwijderd. Of de industrie gaat naar de goedkope arbeid toe zoals de sweatshops van de kledingindustrie in Mexico, in Polen, Turkije en andere mondiale thuislanden.

Toch zijn deze mondiale thuislanden niet volledig afgesloten van de vrije wereld. Daar heeft men ook toegang tot kennis over waar men veilig is voor zowel menselijk als natuurlijk geweld, een boterham te verdienen is, een gemeenschap landgenoten is neergestreken en over hoe men Europa moet binnenkomen en een verblijfsvergunning kan bemachtigen. Die kennis verspreid zich over de gehele wereld en overal zullen mensen hun thuisland verlaten en zich elders vestigen met of zonder toestemming van lokale overheden.

In de ‘vrije wereld" lijkt men de grip op die wereld te hebben verloren en klampt men zich angstvallig vast aan oude waarden en normen. Was er veertig jaar geleden misschien nog sprake van een uniforme Nederlandse cultuur, het beeld van de Nederlandse identiteit is tegenwoordig veel diverser. Men spiegelt zich niet slechts meer aan de authentieke Nederlandse kenmerken als het koningshuis, de Nederlandse taal, tulpen, klompen en andere traditionele elementen. Dit geldt zowel voor de hier geboren migranten als voor veel blanke Nederlanders. Deze gewijzigde identiteit heeft veel te maken met de eerder genoemde ontwikkelingen op economisch en communicatief vlak. Mensen zullen zich niet meer zo snel als Nederlander zien, maar eerder verschillende identiteiten in zich verenigen, waaronder die van het Nederlander-zijn.

In dit perspectief moeten ook de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt worden gezien. De deelstaat Noordrijn-Westfalen overweegt Indiase computerexperts over te laten komen en de Nederlandse ziekenhuizen Filippijnse verpleegsters. Het zijn allang niet meer alleen de Engelse en Ierse bouwvakkers die in Nederlandse bouw werken of de Spaanse die in de Berlijnse bouw rondlopen. De arbeidsmarkt is wereldser geworden en ook al roepen politici dat deze nieuwe gastarbeiders in de toekomst weer naar hun land van herkomst moeten terugkeren, een groot deel zal ongetwijfeld blijven. Zij hebben hier een bestaan opgebouwd en hebben hun aandeel gehad in de toenemende diversiteit van de Nederlandse identiteit.
Met de nieuwe Vreemdelingenwet draagt de Nederlandse overheid bij aan het versterken van de mondiale thuislanden. In sommige delen van de wereld kunnen goederen, diensten en mensen zich vrijer bewegen, terwijl andere gebieden daarvan worden uitgesloten.

Nationale grenzen hebben hun oorspronkelijke waarde verloren. In een samenleving die zich oriënteert en organiseert over zijn eigen grenzen heen is het belang van landsgrenzen sterk afgenomen. Het verdwijnen van nationale grenzen vraagt om een andere kijk op de verzorgingsstaat, op de wijze waarop wij nieuwkomers de mogelijkheid geven zich te vestigen, solidariteit op lokale en mondiale schaal en op de rol van de overheid. Het is van belang dat de discussie over migratie wordt ontdaan van de retoriek van angst die politici en opiniemakers bezigen als ze bij de gedachte aan het verdwijnen van de grenzen roepen dat iedereen dan op onze stoep zal staan.