mei 1998

'Europa achter prikkeldraad'

'Europa achter prikkeldraad' is het motto waaronder zich een internationaal gezelschap schaart dat zich tegen opsluiting van vluchtelingen en mensen zonder papieren keert. Op 15 en 16 maart 1997 vond de eerste internationale bijeenkomt plaats in Lille, op 4 en 5 april 1998 de tweede. Burgemeester en Wethouders van Ferney-Voltaire, geboortedorp van Voltaire, weigerden in 1997 een detentiecentrum op hun gemeentegrond, nabij de luchthaven Genève. Reden om 'Europa achter prikkeldraad' uit te nodigen.

Overal in Europa rijzen de detentie centra als paddestoelen de grond uit. Overal kan gedetineerd worden: op luchthavens, transitafdelingen, in zeehavens, elders in den lande. De detentiegronden in veel Europese landen zijn: ongedocumenteerd zijn, het overleggen van valse identiteitspapieren, de bescherming van de openbare orde en/of nationale veiligheid, het vermoeden van onderduiken.
Op de bijeenkomst in Lille waren mensen aanwezig uit Frankrijk (waaronder de Sans-papiers), Engeland, België, Nederland, Duitsland, Zweden, Hongarije, Italië, Denemarken, Griekenland, Zwitserland, Oostenrijk. In Ferney kwamen daar nog bij: Polen, Litouwen, Ierland en Portugal. Uit Nederland nam het Autonoom Centrum deel. De aanwezigen zijn veelal werkzaam in bezoekgroepen, een enkeling werkt binnen als geestelijke verzorger.
Hieronder informatie uit een paar landen, waar detentie nog in de kinderschoenen staat. Ondanks de harmonisering zijn er onderlinge verschillen, bijvoorbeeld in de detentietermijn.

Italië

Voor Italië is het Schengenakkoord per 1 april in werking getreden. Er wordt een soort inhaalmanoeuvre uitgevoerd om te harmoniseren met de rest van de Schengenlanden. Detentiecentra zijn in aanbouw nog voor de beslissing genomen is detentie als onderdeel van de procedure in te voeren. De centra zijn een kopie van die in andere Schengenlanden. Ze worden 'tijdelijke parkeerplaatsen' genoemd. Men kan 20 dagen worden 'geparkeerd'. Indien 'noodzakelijk' - een niet gepreciseerd begrip - kan deze periode verlengd worden, eerst met 10 dagen. De politie heeft veel in de melk te brokkelen op vreemdelingenterrein: zij beslist over verblijfsvergunningen en visa. Onafhankelijke controle ontbreekt daarbij; er is veel willekeur. Als doel van detentie wordt 'bestrijding van illegale immigratie' genoemd. Deze wordt geplaatst in het kader van de gezamenlijke grensbewaking van de EU. Zo werden Albanezen en onlangs Koerden uit Turkije tegengehouden.

Portugal

Portugal kent (nog) geen detentiecentra, wel het 'ophouden' aan de grens. In juli '97 werd er voor het eerst detentie toegepast bij een asielaanvraag op de luchthaven. Bij wantrouwen over papieren als (toeristen) visa, wordt nu gedetineerd. Toch wordt in plaats van detentie zoveel mogelijk de meldplicht bij de vreemdelingendienst toegepast. Portugal kent geen opvangvoorzieningen. Er is nauwelijks onafhankelijke controle op de toelating tot de verblijfsprocedure. Velen komen niet verder dan de containerschepen waarmee zij zijn aangekomen (b.v. uit Angola). De kapitein wordt op zijn beurt weer fiks beboet. Er is tevens veel controle op illegaliteit op de werkvloer. Op straat aangetroffen illegalen worden onmiddellijk uitgezet.

Ierland

In Ierland zijn (nog) geen detentiecentra. Detentie is geen schakel in de procedure. De weinige vluchtelingen die wel gedetineerd worden, zitten gevangen in politiecellen. Het is de politieagent die tot detentie overgaat. Men wordt gemaand zich 'in een bepaalde ruimte op te houden'. Men mag elk moment de cel verlaten, namelijk het land uit! Officier van justitie en rechtbank worden meteen ingelicht en er is 'snelheid' geboden. Detentie duurt in eerste instantie 4 tot 10 dagen, waarna de rechter besluit of deze periode verlengd dient. Er is geen maximumtermijn aan detentie verbonden. Aanvankelijk was de termijn 3 … 4 weken waarbinnen uitzetting gerealiseerd moest zijn. Later verschoof de termijn naar 2 maanden. In 1991 werd een termijn van 6 maanden door de rechter onwettig verklaard.
Inmiddels wordt ook hier het aantal detentiegronden uitgebreid, mede onder druk van de Europese Unie. Zolang detentie nog geen officiële schakel is, geldt een 'immigratie-code' op basis van de vreemdelingenwet van 1935. Gedetineerden kunnen zich bij de rechter beroepen op de Grondwet waarin het recht op vrijheid verankerd is.
Detentie wegens onderzoek naar asielmotieven is verworpen door de rechter. Doel van detentie moet zijn 'reasonably immediate deportation', redelijk zicht op onmiddellijke uitzetting (wat dit ook moge zijn). Verzet tegen detentie groeit in Ierland langzaam, mede omdat detentie nog niet zo'n item is.

Polen

In Polen is in december 1997 een nieuwe vreemdelingenwet in werking getreden, waarin ook een detentiebepaling is opgenomen. Er is een detentiecentrum waar men maximaal 90 dagen gedetineerd kan worden. Verder kent Polen 24 deportatiecentra. Toegang tot de asielprocedure is vrijwel onmogelijk zonder identiteitspapieren. Mensen zonder papieren worden uitgezet, ook indien een laissez-passer (éénmalig reisdocument) ontbreekt.
De Pools-Duitse grens is aan beide zijden zwaar bewaakt. Grenspolitie wordt ondersteund door 'burgerwacht'-groepjes. Geuniformeerd en bewapend waarschuwen zij bij vermoeden van illegale grensoverschrijding de grenspolitie die vervolgens ingrijpt. Vaak bepaalt de grenspolitie of toegang tot de verblijfsprocedure wordt verschaft. Grensoverschrijdende taxichauffeurs zijn per definitie verdacht van mensensmokkel. Zij kunnen hun werk niet meer normaal doen omdat zij zwaar gecontroleerd en ondervraagd worden.
Achter de buitengrenzen van Europa vindt een toenemende ophoping van geweerden plaats; zij kunnen geen kant op.

Rens den Hollander

Een verslag over Lille (in Engels) is via het Autonoom Centrum te bestellen. 'Europa achter prikkeldraad' komt in '99 weer bijeen en koppelt daaraan een actie tegen detentie.