september 1998

Conclusies

Grensgevangenen is een weerslag van zes jaar intensieve betrokkenheid bij vreemdelingen in detentie, zowel bij de praktijk als bij de theorie. Aan de hand van dit boek is een aantal conclusies te trekken. Het gaat om conclusies die de vreemdelingendetentie direct aangaan, gebaseerd op de praktijk zoals die beschreven is in de hoofdstukken over geschiedenis, praktijk en verzet. Daarnaast is er een aantal conclusies te trekken over de maatschappij en het politiek-culturele klimaat waarbinnen vreemdelingendetentie zich afspeelt. Deze cultuur hebben we geprobeerd te schetsen met de hoofdstukken vervreemdingscultuur, het rondetafelgesprek en de mensenrechten.

Conclusies over vreemdelingendetentie

  Over het algemeen wordt detentie beschouwd als laatste middel waar een overheid naar grijpt, maar bij vreemdelingendetentie ligt dat anders. Er is ondertussen een hele reeks vrijheidsberovende middelen die worden toegepast bij vreemdelingen, maar de rechterlijke toetsing bij dit scala aan artikelen is marginaal.

 Detentie is geen effectief of doeltreffend instrument. Zicht op uitzetting, de juridische grond voor de detentie, is vooral in de eerste twee weken van de detentie aanwezig. Daarna loopt de kans op uitzetting langzaam aan terug. Na drie maanden wordt bijna niemand meer uitgezet. De bijdrage van vreemdelingendetentie aan het verwijderingsbeleid (de meest gehoorde politieke motivatie voor de detentie) is te verwaarlozen.

 Vreemdelingen ervaren hun detentie als onrechtvaardige straf en voelen zich behandeld als criminelen. De uitzichtloosheid van de detentie en de onzekerheid over de afloop ervan brengen spanningen teweeg. Die uiten zich in honger- en dorststakingen en in ordeverstoringen.

 Een vreemdeling in vreemdelingendetentie - niet verdacht van het plegen van een strafbaar feit - is slechter af dan iemand die op verdenking van het plegen van een strafbaar feit wordt gedetineerd.

 Vreemdelingendetentie wordt misbruikt om illegalen op te sluiten die zijn aangehouden op verdenking van het plegen van een strafbaar feit of een overtreding, maar daarvoor niet strafrechtelijk vervolgd worden. Hiermee wordt hen elke rechtsgang ontnomen.

 Justitie en directies van vreemdelingengevangenissen criminaliseren vreemdelingen door de suggestie te wekken dat de meeste gedetineerden in vreemdelingengevangenissen er zitten wegens criminele activiteiten. In werkelijkheid blijkt het slechts te gaan om een klein percentage van de gedetineerde vreemdelingen en dan vaak ook nog slechts verdachten.

 Vreemdelingendetentie komt neer op een vorm van gijzeling. Immers, de vreemdeling wordt gedwongen mee te werken aan vaststelling van zijn identiteit en uitzetting. Wie niet ‘meewerkt’ blijft gedetineerd. Het gaat hier dus om een fysiek dwangmiddel om informatie te verkrijgen.

 Vreemdelingendetentie wordt gebruikt als afschrikking. Zo valt op dat wanneer er veel vluchtelingen van een bepaalde nationaliteit naar Nederland komen, de Immigratie- en Naturalisatiedienst juíst tot detentie van die mensen overgaat als waarschuwing voor andere vluchtelingen uit dat herkomstland.

 Justitie laat in gevangenissen een groot aantal illegalen werken zonder loon en rechten. Deze arbeid wordt gebruikt als beheersinstrument en als middel om van de gevangenissen economisch rendabele instituten te maken.

 Terwijl de noodzaak groot blijkt om onafhankelijke organisaties binnen de verschillende gevangenissen een vorm van monitoring te laten vervullen, worden deze organisaties tegengewerkt. Er is van openheid zelden sprake, journalisten worden geweerd en gegevens zijn moeilijk of niet te verkrijgen.
 

Conclusies over politiek-cultureel klimaat

 Vreemdelingendetentie is vanuit mensenrechtelijk en moreel oogpunt te verwerpen. Een bezinning op het omgaan met de vreemdeling binnen onze cultuur is hard nodig.

 Het denken over en de praktijk van het vreemdelingenbeleid zitten vast in beheersbaarheid, controle en efficiëntie. Iedere discussie over - of liever gezegd ruimte om na te denken over en te werken aan - een hele andere benadering van migratie wordt daardoor zo goed als onmogelijk gemaakt. De discussie moet niet langer bepaald worden door de waan van de dag.

 Maatschappelijke organisaties zoals Vluchtelingenwerk Nederland en Amnesty International laten hun handelen teveel bepalen door haalbaarheid en de overtuiging dat het in Nederland wezenlijk niet verkeerd zit. Er is slechts stilzwijgende kritiek.

 Een omslag in de ideologische en culturele benadering van migratie zal vooral naast de bestaande politieke structuren moeten beginnen, vanuit mensen die ongebonden met een open visie de discussie aan willen gaan. Ook is van belang dat deze andere benadering in praktijk wordt gebracht en dat het niet bij woorden alleen blijft.

 Voorwaarde voor een andere benadering is dat mensen inzien dat het opsluiten van vluchtelingen en illegalen iets met henzelf te maken heeft. Als mensen inzien dat ook zij - als lid van een samenleving - een verantwoordelijkheid dragen en zich niet verschuilen achter een overheid of internationale ontwikkelingen, is vooruitgang mogelijk.
De geschiedenis van vreemdelingendetentie laat zien dat er sprake is van een dynamiek waarbij de overheid telkens op basis van incidenten of symptomen tot beleid komt. Binnen dit beleid valt het individueel belang van de gedetineerde vluchteling of illegaal in het niet bij het veronderstelde staatsbelang. Deze gedetineerde is een speelbal van de ambtenaren van het ministerie van Justitie. Steeds weer blijkt dat het beleid niet oplevert wat de bedoeling of intentie ervan was. Repressief beleid en wetgeving leiden niet tot een vermindering van migratie, maar tot een onmenselijker karakter ervan. Deze ontwikkeling wordt niet aangegrepen om besluiten terug te draaien, maar juist om ze aan te scherpen. Dit proces voltrekt zich herhaaldelijk.

Vreemdelingendetentie komt voort uit overheidsbeleid dat op verwerpelijk gedachtegoed berust. Het is een beleid dat het ‘wij’- en ‘zij’- denken stimuleert en dat weigert in te gaan op de oorzaken van migratie. Het doembeeld wordt voorgespiegeld van dijken die doorbreken onder druk van migratiegolven. Nuances zijn ver te zoeken. Een open benadering van migratie en de erkenning dat Nederland een immigratieland is, zal verschijnselen als vreemdelingendetentie kunnen doen verdwijnen en een werkelijk humane omgang tussen wereldburgers mogelijk maken.